Kanuni Sultan Süleyman ,Sokollu Dönemleri

I. SÜLEYMAN ( KANUNİ ) DÖNEMİ

     ( 1520-1566 ) 

Dönemin Özellikleri :
 

           Osmanlı tahtında en uzun süre kalan hükümdardır.

           Dönemi Türk tarihinin en parlak dönemi olarak kabul edilir.

           Babası Yavuz'dan ; a. Zengin bir hazine b. Çağının en güçlü ve disiplinli ordusu c. İyi yetişmiş devlet adamları ve usta komutanlar d. Anadolu siyasi birliğinin sağlanmış olması gibi mirasların kalması döneminin güçlü olmasını sağlayan etkenlerdendir.

          Devlet düzenini sağlamaya yönelik yasalar yapmıştır. ( Bu yönüyle Fatih'e benzer )

          Osmanlı devlet gücünü batıda ve doğu'da doruk noktasına ulaştırmıştır.

          Orta Avrupa egemenliğini gerçekleştirmiştir. ( Mohaç savaşı, Macaristan'ın alınması )

          Akdeniz'de Osmanlı egemenliğini kesin olarak yerleştirmiştir. ( Preveze Deniz Savaşı )

          Viyana ilk defa kuşatılmıştır.

          Avrupa Hristiyan birliğini bozmaya yönelik politika izlemiş, bu amaçla Osmanlı-Fransız ilişkilerini geliştirmeye çalışmış,Fransızlara Kapitülasyonları tanımıştır.

          Kuzey Afrika fetihlerini sürdürerek Cezayir Beylerbeyliğini oluşturmuştur.

          Özel yönetimli ( Saliyaneli ) Eyalet yapısını oluşturmuştur. ( Mısır, Cezayir, Yemen, Tunus, Trablusgarp )

          Doğu'da İran'a Osmanlı siyasal gücünü kabul ettirdi. ( Amasya Antlaşması )

          İslam dünyasının siyasi ve dini lideri olarak İslam dünyasını korumaya çalışmıştır. ( Portekizlilere karşı Hindistan'ı )
 

Dönemin Olayları :

 İÇ İSYANLAR :

           Canberd Gazali İsyanı : Şam valisi iken Yavuz'un ölümü üzerine Memluk Devletini yeniden kurmak istemiş, Mısır'ı almak istemiştir.( Siyasi )

           Ahmet Paşa İsyanı : Divanda ikinci vezir olup usulen Sadrazam olması gerekirken Mısır'a Vali olarak  gönderilmesi üzerine Mısır'da isyan etmiştir. ( Siyasi )

           Baba Zünnun İsyanı : Bozoklu bir şaki olan Zünnun tarafından Yozgat'ta çıkarıldı.( Ekonomik )

           Kalenderoğlu İsyanı : Kalenderoğlu koyu bir şii olup, şiileri etrafında toplamış, Tarsus-İçel-Maraş bölgelerinde isyan etmiştir.

          ( Dinsel ) * Bu isyana Maraş beylerbeyi Dulkadıroğlu Ali bey'in öldürülmesi ve taraftarlarının dirliklerinin kesilmesi üzerine bu gurupta katılmıştır.
 

BATIDAKİ FETİHLER :
 

1- Belgrat'ın Fethi ( 1521 ) :

              Macar Kralının Kanuniyi tebrik etmemesi ve Vergisini ödememesi üzerine sefer yapılmış ve Belgrat alınmıştır. * Sırbistan'ın güvenliği sağlanmış  * Orta Avrupa fetihleri için üs elde edilmiştir.
 

 2- Mohaç Meydan Savaşı ve Macaristan'ın Fethi ( 1526 ) :

Sebepleri :

          Almanya ve Avusturyanın desteğini alan Macar Kralının Osmanlılara karşı cephe alması.

          Fransa kralı I.Fransuva'nın Şarlken'e esir düşmesi üzerine Kanuni'den yardım isteği.

           Kanuni'nin Macaristan'da Osmanlı egemenliğini kurma düşüncesi.
Sonuçları :

          Orta Avrupa egemenliği Osmanlılara geçti.

          Budin dahil Macaristan ele geçirildi.

           Macaristan'ın alınmasıyla Osmanlılar Avrupa'nın güçlü krallıklarıyla komşu durumuna geldiler.

          Kral Matyas Korven'in kütüphanesi ve Hazineleri İstanbul'a getirildi.

* Macaristan alınmasına rağmen doğrudan Osmanlı topraklarına katılmayarak,Osmanlı himayesinde bir krallık şeklinde Osmanlılara bağlanmıştır. Bunun temel nedeni Kutsal Roma Germen İmparatorluğu ile Osmanlılar arasında tampon bir bölge oluşturulması düşüncesidir.
 

 3- I.Viyana Kuşatması ( Gaza-yı Bec ) ( 1529 ) :

 Sebepleri :

           Almanya ve Avusturya'nın, Macaristan'ın Türk egemenliği altına girmesini istememeleri.

           Avusturya Arşidükü Ferdinand'ın Macar topraklarında hak iddia ederek, Macaristan'a saldırması.( Ferdinand ölen Macar Kralının kızkardeşi ile evli olduğu için Macar Tahtının kendisine ait olduğunu iddia etmiştir.)

 Sonuçları :

          Osmanlı ordusu kuşatma hazırlıklı değildi.

           Hava şartları ( Kışın yaklaşması ) ( Eylül )

           Viyana'nın iyi korunması  nedenlerinden kuşatma başarılı olamadı.
 

  4-Almanya Seferi ( Alman Sefer-i Hümayunu ) ( 1532 ) :

 Sebepleri :

           Ferdinand'ın kendisinin Macar Kralı olarak kabul edilmesi isteği

           Budin'i kuşatması.
* Almanya içlerine kadar sefere çıkılmıştır.Kanuni'nin amacı Ferdinand ve Şarlken'le meydan savaşı yapmaktır.

          Ancak her iki hükümdar da Kanuni'nin karşısına çıkmaya cesaret edememişlerdir. Bu durum Osmanlıların Askeri açıdan Avrupa'dan üstünlüğünün göstergesi sayılabilir.
 

Sonuçları :

          İstanbul ( İbrahim Paşa ) Antlaşması ( 1533 ) ( Osmanlı İmp.- Avusturya arasında ) :
 Ferdinand Kanuni'nin üstünlüğünü kabul etti. Avusturya Arşidükası protokol bakımından Osmanlı Sadrazamına eşit sayılacaktı. * Avrupa üzerinde Siyasi üstünlük
 Avusturya , Macar topraklarından elinde kalan yerler için Osmanlılara yılda 30.000 düka altın vergi verecekti.

          * Avrupa üzerinde Ekonomik üstünlük.
 Avusturya Jan Zapola'nın ( Layoş ) Macar Krallığını tanıyacaktı.( Ferdinand Macaristan üzerinde hak iddiasından vazgeçmiştir.)
*  Osmanlı devletinin bu antlaşmayla sağladığı üstünlükler, Zitvatorok antlaşmasıyla ( 1606 ) sona erecektir.

  5-  Osmanlı-Avusturya Seferi ve Macaristan'ın Osmanlı Ülkesine katılması ( 1541 ) :

  Sebepleri :

          Macar Kralı Layoş'un ölümüyle yerine küçük bir çocuğun geçmesi üzerine Ferdinad'ın Macaristan'da hak iddia etmesi

          Ferdinand'ın Budin'i kuşatması. ( 1533 Antlaşmasını bozması )
 

  Sonuçları :
              Macar Krallığı üçe bölündü ; 1. Osmanlı Devletine bağlanan Macaristan ( Budin Eyaleti ) 2. Erdel Beyliğine bırakılan yerler 3. Avusturya'nın elinde kalan kuzey Macaristan.
Daha sonraki dönemlerde de Avusturya, Macaristan üzerindeki iddialarından vazgeçmeyecek, 1547,1562 yıllarında Avusturya ile barış antlaşmaları yenilenecektir.
 

6- Zigetvar Seferi ( 1566 ) :

Sebepleri :

          Avusturya'da ölen Ferdinand'ın yerine geçen Maksimilyen'in 1562 antlaşmasını bozarak Macaristan ve Erdel'e saldırması.
          Malta kuşatmasının başarısızlığı üzerine Sokollu'nun devletin itibarını düzeltmek için Avusturya üzerine sefere çıkma isteği.

Sonuçları :

           Zigetvar kalesi alındı.

           Kanuninin son seferi oldu.Bu sefer'de Kanuni öldü.

           Osmanlı tahtına II.Selim geçti. Tahta geçişi sırasında Cülus Bahşişi verilmesi vaat edilip verilmemesi üzerine Yeniçeriler isyan ettiler.
 

OSMANLI-FRANSIZ İLİŞKİLERİ VE KAPİTÜLASYONLAR ( 1535 )
 

         Kanuni Döneminde Avrupa'nın en güçlü devleti Roma-Germen İmparatorluğu ( Almanya-Avusturya İmp.) idi.Bu İmparatorluk Fransa'yı da kendi sınırları içine alma mücadelesi yapıyordu. Böyle bir durum Avrupa Siyasal ve Dinsel birliğinin sağlanması demekti. Bu durm Osmanlı Devletinin zararına gelişecek bir durumdu. Bu nedenle Kanuni Şarlken'le mücadele eden Fransa kralı I.Fransuva'nın yardım talebini olumlu karşılamış, Osmanlı-Fransız ilşkilerini geliştirmeye çalışmıştır.İlişkiler sonucunda da Fransa'ya Kapitülasyonları tanımıştır.
 

Nedenleri :

1. Avrupa siyasal ve Dinsel birliğinin oluşumunu engellemek.( Temel neden ) ( Şarlken Katolik mezhebini savunurken,Şarlken ve Papa Protestan mezhebini yok etmeye çalışıyorlardı.Kanuni Protestanları koruyarak ( Fransa ) dinsel birlikteliği önlemeye çalıştı.)
2. Fransa'nın Osmanlı devleti için batı'da bir denge unsuru olması ( Siyasi )
3. Osmanlı limanlarını ticari açıdan canlandırmak. ( Ekonomik )
4. Batı Akdeniz'deki Fransız limanlarından yararlanmak ( Ekonomik )
5.Coğrafi keşifler nedeniyle önemi azalan Akdeniz Ticaretini canlandırmak ( Ekonomik )

KAPİTÜLASYONLAR ( UHUD-U ATİKA ) ( İMTİYAZAT-I MAHSUSA )

1.Fransız ticaret gemileri Osmanlı sularında serbestçe dolaşacaklar,istedikleri limana girebileceklerdi.
2. Fransız tacirlerinden daha az gümrük resmi alınacaktı.( Türklerin verdikleri kadar )
3. Osmanlı ülkesinde yerleşmiş olan Fransızlar din ve mezheplerinde serbest olacaklardı.
4. Fransız tacirleri arasındaki ticari ve hukuki davalara, Fransız yargıç bakacaktı.
5. Fransız tacirleri ile Türkler arasındaki davalara Türk mahkemeleri bakacaklardı.Ancak mahkemelerde bir Fransız tercüman bulundurulacaktı.
6. Türkiye'de ölen bir tacirin malı, ya da Türk sularında batan bir geminin mal ve eşyası Fransa'daki varislerine verilecekti.
7. Türk tacirleri de Fransa Kralına ait topraklarda ve denizlerde bu haklardan yararlanacaklardı.
8. Bu imtiyazlar, ancak anlaşmayı imzalayan hükümdarların sağ kaldıkları süre için geçerli olacaklardı.

* 1535 de imzalanan bu Kapitülasyonlar Kanuni'nin ölümünden sonra 5 kez yinelenmiş, 1740 'ta I.Mahmut zamanında süresiz hale getirilmiştir.( Yukarıdaki 8.madde değişikliğe uğradı )
* 1535 'te tanınan Kapitülasyonlar Osmanlı Devletinin güçsüzlüğünden kaynaklanmaz.
* Devletin gücünün azalmasıyla ve özellikle Sanayi Devriminden sonra Osmanlı Devleti için Kapitülasyonlar zararlı sonuçlar
ortaya çıkarmıştır.Osmanlı Yerel sanayisinin ( Küçük el işletmeleri ) çökmesine, Osmanlı Ülkesinin yarı sömürge durumuna düşmesine ( Açık Pazar ), Hukuksal açıdan birliğin sağlanamamasına yol açacaktır.
* Kapitülasyonlar hukuksal olarak Lozan Barış Antlaşmasıyla ( 24 Temmuz 1923 ) kaldırılabilmiştir.

OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ  ( 1533-1555 )

- İran'da bulunan Safevi devletinin islam dünyası lideri olma mücadelesi
- Safevi devletinin Anadolu yönünde genişleme isteği
- Şah Tahmasp'ın Osmanlılar aleyhine Şarlken ve Ferdinand'la ittifaklar yapması.
- Şah Tahmasp'ın Osmanlı topraklarına saldırması
Osmanlı-İran ilişkilerinin savaşa dönüşmesine yol açmıştır.
 

1.İran Seferi ( Irakeyn Seferi ) ( 1533-1534 ) :
Tebriz'e kadar gelen Kanuni Zağros dağlarını aşarak Bağdat'ı fethetmiştir.Kanuni Bağdat Fatihi ünvanını almıştır.

2. II.İran Seferi ( 1548 ) : Şahın kardeşinin Osmanlılara sığınması ve Safevi Devletinin Tebriz,Nahcıvan,Van,Erivan'ı almaları üzerine çıkıldı.Doğu Anadolu ve Azerbaycan'da Türk egemenliği yeniden kuruldu.

3. III.İran Seferi ( 1553-1555 ) : - Şah Tahmasp'ın Muş taraflarına kadar ilerlemesi ve Erzurum'u kuşatması üzerine yapıldı.
Savaşlardan bıkan İran'ın barış isteği, Kanuni'nin Avusturya işleri ile ilgilenmek istemesi üzerine iki devlet arasında barış yapıldı ;
Amasya Antlaşması ( 1533 ) : ( Osmanlı Devleti - İran ( Safevi ) Devleti arasında )
-Şah Tahmasp ,Erivan,Tebriz,Irak ve Doğu Anadolu'daki iddialarından vaz geçerek , buraları Osmanlılara bıraktı.

* Osmanlı Devleti ile İran arasındaki ilk resmi antlaşmadır.
* Yavuz döneminden beri süren İran sorunu çözümlenmiştir.
* Doğu Anadolu'da esaslı bir yönetim örgütü kurulamamıştır.( Derebeylik devam etmiştir ) Bu nedenle buraların devlete tam bağlılığı sağlanamamıştır. Bu nedenle Azerbaycan uzun süre elde tutulamamıştır.
* Doğu Anadolu kısmen devlete bağlı kalmıştır.

DENİZ SEFERLERİ

1. Rodos Adasının Alınması ( 1522 ) :

- Rodos'un Akdeniz Ticaret yolları üzerinde önemli bir üs olması
- Osmanlıların Akdeniz egemenliğini ele geçirme amaçları
- Adada bulunan Sen Jan Şövalyelerinin Osmanlılar aleyhine çalışmaları, Hristiyan Korsan gemilerine yataklık etmeleri.

* Kanuni Rodos Kalesinin teslimine karşılık, Adadaki Sen-Jan Şövalyelerinin adayı terk etmesine izin vermiştir. Şövalyeler Malta adasına gitmişlerdir.Böylelikle Malta Adası Osmanlılara karşı Hristiyanlar'ın ileri bir deniz üssü ve Korsan yatağı haline gelmiştir.

2. Barbaros Hayrettin Paşa'nın Kaptan-ı Deryalığa Getirilmesi , Cezayir'in Osmanlılara Bağlanması ( 1533 ) :

       Cezayir ve Trablusgarp Tunus'ta hükümet süren "Beni Hıfs" devletine aitti.Ancak İspanyollar Cezayir'i 1509'da, Trablusgarp'ı 1510' da ele geçirdiler. Bu sırada Akdeniz'in ünlü korsanlarından Baba Oruç, kardeşleri Hızır Reis (Barbaros) ve İshak Reis ile İspanyollarla mücadele ederek , Beni Hıfs Devletinin de yardımıyla Cezayir'i İspanyollardan geri aldılar.Kardeşlerinin ölümü üzerine Cezayir'in yönetimi kendisine kalan Barbaros, İspanyollara karşı yaptığı mücadelede Yavuz Sultan Selim'den yardım istedi.Yavuz, Barbaros'u himayesi altına aldı.Kanuni Akdeniz egemenliğini sağlamak ve Fransa'ya denizden de yardım etmek istediğinden Barbaros'u İstanbul'a çağırdı.Kaptan-ı Deryalığa getirerek, Barbaros'u Cezayir Beylerbeyi olarak atadı.( 1533 ).

3. Korfu Adasının Kuşatılması ( 1537 ) :

       Venediklilerin elinde bulunan Korfu Adası Kanuni karadan, Barbaros denizden olmak üzere 1,5 ay kadar kuşatılmış ancak alınamamıştır. ( Bir mermiyle dört askerin ölümü üzerine Kanuni "Ben bir mücahit kulumu böyle bir kaleye değişmem "diyerek kuşatmadan vazgeçmiştir.)
       Barbaros Venedik kıyılarını vurmuş, Ege denizinde Venediklilerin elinde bulunan adaları almıştır.( Şika,Patnos,Naksos )

4. Preveze Deniz Savaşı ( 28 Eylül 1538 ) :

- Korfu Adasının kuşatılması,Barbaros'un Ege ve Akdeniz'de egemen olması
- Papa'nın kışkırtmasıyla Venedik,Ceneviz,Malta,İspanya,Portekiz birleşimi donanmanın Andrea Dorya komutasında
Preveze Körfezi önlerinde Osmanlı Donanmasına saldırması.
* Akdeniz'de Türk üstünlüğü kuruldu.Akdeniz egemenliği Osmanlılara geçti.

5. Nis Kuşatması ( 1543 ) :

           Kanuninin Fransa'ya yardım etmek amacıyla Osmanlı ve Fransız donanmaları birleşerek Nis'i kuşattı.Ancak Fransız donanmasının yetersizliği ve Kışın yaklaşması üzerine kuşatma kaldırıldı.

6. Trablusgarp'ın Osmanlı Ülkesine Katılması ( 1551 ) :  

             İspanyolların elinde bulunan Trablusgarp Turgut Reisin ustalığı sayesinde alındı.Turgut Reis Trablusgarp Beylerbeyliğine getirildi.

HİNT DENİZ SEFERLERİ  ( 1538 - 1553 )
Sebepleri :

1. Portekizlilerin, Ümit Burnu yolunu bulduktan sonra Hindistan deniz yolunu kendi denetimleri altına almaları
2. Portekizlilerin Hindistan'a ticaret yapan Müslüman tüccarlarına ve gemilerine zarar vermeleri
3. Hindistan'ın batısındaki " Gücerat " Devletinin Kanuni'den yardım istemesi.( İslam Halifesi özelliğinden )
4. Osmanlıların , Baharat yolunun işlerliğini sağlamak düşüncesi.

Hindistan'a 4 sefer yapılmıştır ;

Birinci Hint Seferi ( 1538 ) : Mısır valisi Hadım Süleyman Paşa tarafından yapıldı. Süleyman paşa'nın Aden emirini öldürerek mallarına el koyması diğer İslam emirlikleri üzerinde olumsuz etkide bulundu.Aden ele geçirildi.

İkinci Hint Seferi ( 1551 ) : Piri Reis komutasında yapıldı. Sefer'in başarısızlıkla sonuçlanması sonucu Mısır'da öldürüldü.

Üçüncü Hint Seferi ( 1552 ) : Murat Reis tarafından yapıldı.

Dördüncü Hint Seferi ( 1553 ) : Seydi Ali Reis komutasında yapıldı.* Bu sefer sırasında gözlemlerini " Mirat-ül Memalik "  ( Memleketlerin Aynası ) adlı kitabında toplamıştır.

Sonuçları :

1. Hindistan deniz yolunun denetimi ele geçirilemedi. ( Olumsuz )
2. Yemen,Eritre,Sudan kıyıları,Habeşistan'ın bir bölümü Osmanlı Ülkesine katıldı. ( Tüm Arap yarımadası ) Kızıldeniz'in denetimi sağlandı. ( Olumlu sonuç )
3. Portekizlilere karşı açık denizlerde üstünlük sağlanamadı. ( Osmanlı donanma gücü okyanuslara uygun değil ) ( Olumsuz )

Değerlendirme :

              Hint seferleri Ekonomik ve Siyasal esaslı bir amaç güdülemediği için, esaslı bir sonuç vermemiştir.
Osmanlı devlet adamları Hindistan'ın o zamanki ve gelecekteki durumunu takdir edememişlerdir. Batı'da yapılan seferlerin daha karlı bulunması, Kanuni'nin yaşlılığı, seferlere gereken önemin verilemeyişinin diğer etkenleridir.
Not : Sokollu döneminde Portekizlilerle Vadi'üs Seyl savaşı sonucu Fas alınmış (1577 ), darbe alan Portekiz, Hint Okyanusu mücadelesinde zayıflamıştır.Ancak Portekizlilerin yerini daha güçlü olan Hollanda ve İngilizler alacaktır.

SOKOLLU MEHMET PAŞA DÖNEMİ

( 1564-1579 )

 

          Sokollu Kanuni'ye ( 1564-1566 ), II.Selim'e ( 1566-1574 ), III.Murat' a ( 1574-1579 ) aralıksız olarak 15 yıl sadrazamlık yapmıştır.

          ( Kanuni'nin son, II.Selim'in tek, III:Murat'ın ilk sadrazamıdır.)

          Devlet yönetimine hakim olmasından dolayı, döneme adı verilmiştir.

          Osmanlı Devletinin kuzey Afrika'daki fetihleri tamamlanmıştır.

           Akdeniz'deki önemli üsler alınmıştır.

           Avrupa devletleri arasındaki çekişmelerden yararlanmak amacıyla Kapitülasyonları Fransa,İngiltere,Avusturya'ya tanıyarak genişletti.

Dönemin Siyasal Olayları :

II.Selim'in Sultanlığı ( 1566-1574 ) : ( Ordunun başında sefere çıkmayan ilk sultandır )

          Sakız Adasının alınması ( 1568 ) : - Düşman gemilerine yataklık etmesi. - Türk gemilerine Sakız korsanlarının zarar vermesi. nedenlerinden Cenevizlilerden alındı.

          Avusturya ile anlaşma ( 1568 ) : 1533 anlaşması koşulları yinelenerek, batı seferlerine son verildi.

          Yemen'in Kesin Fethi ( 1568 ) : Hint deniz seferleri sırasında alınan yemen kesin olarak alındı. ( Zeydilerden )

          Kıbrıs adasının Fethi ( 1571 ) : - Mısır yolu'nun, doğu Akdeniz'in güvenliği için. Venediklilerden. Önemi : Doğu Akdeniz'in güvenliği sağlanmıştır.( Venedikliler'den )

           İnebahtı Deniz Savaşı ( 1571 ) : -Osmanlı-Haçlı Donanması. - Kıbrıs'ın alınması. Osmanlıların Akdeniz üstünlüğüne son vermek sebepleriyle.
* 1573'te yapılan antlaşmayla Venedikliler Kıbrıs'ın Osmanlılara ait olduğunu ve Vergi vermeyi kabul ettiler.

          Tunus'un Fethi ( 1574 ) : İspanyollardan kesin olarak alındı.Bağlı eyalet haline getirildi.
 

  III.Murat'ın Sultanlığı ( 1574- 1579 ) : ( Yükselmenin son, Duraklamanın ilk padişahıdır)

          Lehistan'ın Osmanlı Himayesine alınması ( 1575 ) : Osmanlı hakimiyeti Baltık denizine kadar uzandı.Lehistan'ın Ruslar ve Almanlar tarafından paylaşılması önlendi.

( Hakimiyetin sürmesi 1587'ye kadar )

           Fas Sultanlığının Osmanlı Himayesine alınması ( 1577 ) :  Portekiz kralı Vadi'üs-Seyl savaşında yenilgiye uğratılarak Fas Osmanlı himayesina alındı ;* Kuzey Afrika fetihleri tamamlandı. *Osmanlılar Atlas Okyanusuna kadar uzandılar
* Ağır darbe alan Portekiz , Hint Okyanusu mücadelesinde yerini başkalarına bıraktı.
 

Don-Volga Projesi :

- Rusya'nın Kafkasya ve Karadeniz'e inmesini engellemek
- İran ve Kafkas savaşlarında donanma gücünden yararlanmak
- İpek yolu'na canlılık kazandırmak
- Orta Asya Türkleriyle doğrudan ilişki kurmak amaçlarıyla.

 Süveyş Kanalı Projesi :

- Baharat yoluna işlerlik kazandırmak
- Akdeniz ticaretini canlandırmak
- Hindistan ve Endonezya Müslümanlarıyla ilişki kurmak amaçlarıyla.