GÖKTÜRK DEVLETİNİN BÜYÜYÜP GELİŞME NEDENLERİ (680-745)

1- İyi, düzenli, eğitimli bir ordu kuruldu ve ülkeye düşman ayağı bastırılmadı. Halk, düşmanlarının sayısı çok diye bir korku duymadı.

2- Adliye teşkilatı yargılama ve kanunlar çok iyi düzenlenip işletildi.

3- Kültür ve sanata önem verildi. Türk yazısı geliştirilip, bengü taşlar dikildi.

4- Çin'den tarım aleti, tohumluk darı ve demir alındı. Önceki Türk devletleri; ipek, porselen, içki, altın, gümüş alıyordu.

5- Bütün Türk boyları, bir bayrak altında toplanıp, Türkistan'da, adalet birlik, beraberlik, dirlik ve düzen sağlandı.

6- Ticaret düzenlendi, yol güvenliği sağlandı. Kötü kişilerin silahlanıp, halkın can, namus ve mallarına zarar vermesi önlendi.

7- Devletin yönetim görevlerine, toplumda iyi olarak bilinen, dürüst, cesur ve işinin ehli, uzman kişiler getirildi.

8- Kağan inançlı ve bilgiliydi.Söz ayağa düşmemişti,sözü çok geçiyordu. Bilgili yardımcıları çoktu. Etrafına iyi kişileri toplamıştı. Planlı ve çok çalıştılar. Fırsatları iyi değerlendirip, kazandılar.

9- Kağan, iyi bir hükümdardı. Kağan, halkını, halkta Kağanını seviyor ve saygı gösteriyordu. Memurlar bilgili, dürüst ve cesurdular. Kağan, onlara danışıyor, işi, onu yapacak olanla tartışıyor, akıllı taktik uyguluyor, sorunu; önce iyilikle, olmazsa zorla ve kısa sürede çözüyordu. Güzel davranışlı ve başarılı olduklarından, halk, arkasından yürüdü ve sevildiler. Türk milletini, küçük görmediler ve düşmanları karşısında aciz, korkak olmadılar. Onlar, Türk milletine, Türk milleti de Hakanlarına güvendi.

10- Ülkeyi yönetenler arasında düşünceye saygı, tutum ve davranış birliği vardı, uyum içindeydiler. Herkes görevini bilip gereğince yaptı, hakkına razı oldu, kıskançlığa kapılmadılar.

11- Komşularından her zaman tehlike gelebileceğini düşünerek, hazırlıklı oldular. .Komşularının kendilerine yönelik davranışlarını gözetlediler. Komşularıyla barış antlaşması yapıp, karşılıklı saygı ve çıkara dayalı, iyi siyasi ve ekonomik ilişkiler kurdular.

12- Ülke içinde haksızlık, adaletsizlik, yoksulluk ve kışkırtma sonucu isyan olmasını önlediler. Dış teşvikle çıkan isyanları da hemen bastırdılar. (Her toplumda, her dönem, oranı farklı da olsa kötü niyetli kişiler olagelmiş ve bunlar fırsatını buldukça haksızlıklar yapmıştır. Burada devletin görevi; bu tür kişi ve davranışları görmezden gelmek, affetmek, hoş görmek, yapana yaptığını yanına kar bırakmak değil, olaya el koyup, kötüyü cezalandırmak ve haksızlığı hemen gidermektir.) Göktürk yöneticileri, huzursuzluk ve hoşnutsuzluğa neden olan sorunları zamanında görüp çözdüler. Ülkede gerekli disiplin, huzur ve güveni sağladılar. Milleti ateş ve sudan (felaketlerden) korudular.

13- Devletinde, insanlar gibi, yenilik ve gelişmelere açık olarak durumunu güçlendirmezse, ilerlemenin durup zayıflamaya başlayacağını bildiklerinden, çok çalıştılar, hazırladıkları uzun vadeli plan ve programı başarıyla uyguladılar.

14- Töreler,gereğince uygulandığından, il dirlik düzene, halk ise huzura kavuştu.

15- Türk Milleti tok ve efendi kılındı.

16- Yöneticiler, dürüst ve devlet düzeni iyi olursa, işler sağlıklı, zamanında ve gereğince yurütülürse; halk, devlete bağlı olur ve o toplumda kargaşa ve kötülük meydana gelmez. Devlet işleri açıkta ve aydınlıkta yurütülürse, yanlış ve karanlık iş yapılarak, milletin parası, emeği ve zamanı boşa giderilmez. Yöneticiler halka değer verir, onların düşüncelerine saygı gösterirse, halkta devleti benimseyip sahip çıkar, yönetime destek olur; toplumda bir sıkıntı ve bunalım oluşmaz.