Büyük Selçuklular ve Bağlı Devletler
Oğuzlar
Türklerin en kalabalık ve tarihte en etkin rol oynayan koludur. Oğuzlara, Araplar Guz, Bizanslılar Uz, Ruslar Tork demişlerdir. Oğuzlara Müslüman olduktan sonra " Türkmen " ( Yörük ) denilmiştir. Oğuzlar, Bozoklar ( Sağ Kol ) ve Üçoklar ( Sol Kol ) olarak iki kola; Kollar ; Yıldızhan-Ayhan-Günhan ( Bozoklar), Denizhan-Dağhan-Gökhan ( Üçoklar ) olarak 6 soya; soylar 4' er boya ( toplam 24 boy ) ayrılmıştır.
Büyük Selçuklu Devleti ( 1038 - 1157 )
Önemleri :
Adını Selçuk Bey'den almış, devleti Tuğrul ve Çağrı Bey' ler kurmuştur. İslamiyet'i dış saldırılara karşı korumuşlar, İslam ülkelerini bir yönetim altında birleştirmişlerdir. Anadolu'nun Türkleşme sürecini başlatmışlardır. Türk - İslam kültürünü sentezlemişlerdir. ( Birleştirmişler, harmanlamışlardır) İslam uygarlığını geliştirmiş ve yaymışlardır. XI. yy.da doğuda Seyhun Irmağı, batıda Akdeniz ve Marmara , güneyde Mısır ve Basra Körfezi ' ne kadar sınırlarını genişletmişlerdir.Devletin Kuruluşu :
Devlete ismini veren Selçuk Bey, Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyundandır. Aşağı Seyhun ile Hazar denizi arasındaki geniş bozkırlarda yaşayan oğuzlar' da ordu komutanı ( Subaşı ) olarak görevli olan Selçuk Bey , Oğuz Yabgu'su ( Hükümdar ) ile anlaşmazlığa düşmüş ve çevresiyle birlikte Seyhun Irmağının aşağı ve doğusunda bulunan " Cent " şehrine yerleşmiştir. Oğuzlar devletine karşı, Samanoğulları' ndan yardım istemiş ve çevresiyle birlikte İslamiyet'i kabul etmiştir. Samanoğulları devletinin Karahanlı ve Gaznelilerle mücadelesi sonucu yıkılmasıyla, ve Selçuk Bey'in ölmesiyle dağılan oğuz boylarını Arslan Bey toparladı ise de, Gazneli Sultan Mahmut oğuzların kendisi için tehlikeli olduğunu anlamış ve Arslan bey ve ileri gelenleri tutuklatmıştır. Selçuk Bey 'in torunlarından Tuğrul ve Çağrı Bey kardeşler, Selçukluları yeniden toparlamayı ve devleti kurmayı başarmışlardır.Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi :
Horasan bölgesi için, Gaznelilerle ; Nesa ( 1035 ) , Serahs ( 1038 ) , Dandanakan ( 1040 ) savaşlarını yapmışlardır. Tuğrul Bey, Nişabur'u Gaznelilerden alarak, kendisine merkez yapmış ve bağımsızlığını ilan etmiştir. ( 1038 ) Dandanakan Savaşı ( 1040 ) ( Büyük Selçuklular - Gazneliler ) :Nedeni : Gazneliler' in Selçuklu gücünü Horasan'dan atmak istemesi
Önemi ; Selçuklular , bu savaştan sonra sürekli gelişme aşamasına girerken, Gazneliler zayıflama ve yıkılış sürecine girmişlerdir.
İran, Irak, Azerbaycan ele geçirilmiştir. Merkez Nişabur'dan Rey şehrine taşınmıştır. Oğuzların Anadolu'ya akınları Çağrı Bey'in keşif seferiyle başlar ( 1016 ). Anadolu' ya yapılan seferlerin artması üzerine, Pasinler savaşı yapılır. Pasinler Savaşı ( 1048 ) ( Büyük Selçuklular - Bizans + Gürcü Kuvvetleri ) :
Nedeni :
Selçuklular' ın Anadolu'ya yönelik akınlarının artması
Bizans'ın, Türklerin Anadolu'ya girme girişimlerini durdurmak istemesi
Bizans'ın Anadolu otoritesini koruma isteği
Önemi : Türkler'in Anadolu'nun fethi için Bizans'la yaptıkları ilk büyük savaş ve kazandıkları ilk büyük zaferdir.
Not : Anadolu'nun fethinde üç önemli savaş görülür ; Pasinler - Malazgirt - Miryokefalon
* Pasinler Savaşı, Bizans'ın Anadolu'daki otoritesini sarsmıştır.
Abbasi Halifesinin, Şii Büveyhoğulları'nın baskısı üzerine Tuğrul Bey'den yardım istemesiyle, Tuğrul bey iki defa Bağdat seferi düzenlemiş, Büveyhoğullarına son vermiştir. Tuğrul Bey, Abbasi Halifesi tarafından doğu ve batının sultanı ilan edilmiştir.Önemi : İslam dünyasının koruyuculuğu ve liderliği Selçuklulara geçmiştir.
Tuğrul Bey döneminde ( 1040 - 1063 ), sınırların Ceyhun' dan Fırat'a kadar genişlediği ; devletin sağlam temeller üzerine oturtulduğu ; Anadolu yönünde gelişmelerin başladığı görülmektedir.Alp Arslan Dönemi ( 1064 - 1072 )
Azerbaycan, Kafkasya ve Türkistan seferlerine çıktı. Döneminde komutanları tarafından doğu Anadolu'ya seferler düzenlenmiştir. Fatımi devletine son vermek ve Mısır'ı fethetmek için, Mısır seferine çıkmışken Bizans İmparatorunun Doğu Anadolu'ya doğru sefere çıkması üzerine geri döndü. Malazgirt Savaşı ( 26 Ağustos 1071 ) ( Büyük Selçuklular - Bizans ) :
Nedeni :
Selçuklular'ın, kendilerine gelen göç dalgalarını yerleştirecek alan için Anadolu'ya yönelmeleri, Anadolu'yu yurt edinme isteği Bizans'ın, Anadolu'dan Türkleri çıkarma isteği.Sonuçları :
Anadolu kapıları Türklere açıldı. Bu savaştan sonra Türkler, yoğun olarak Anadolu'ya göç etmeye başladılar. Anadolu Türk Tarihi başladı, Anadolu'da ilk Türk beylikleri kuruldu. Hristiyan Bizans'ın İslam dünyası üzerindeki baskısı sona erdi. Türklerin batıya ilerleyişleri üzerine Bizans'ın Papa'dan yardım isteği, Haçlı Seferlerine sebep olmuştur.Önemi : Türk milletine yeni bir yurt, yeni bir gelecek, yeni bir tarih hazırlayan önemli bir zaferdir.
Melikşah Dönemi ( 1072 - 1092 )
Büyük Selçukluların en geniş sınırlara ulaştığı, kültür ve uygarlık alanında en parlak düzeye ulaştığı dönemdir. Amcası Kavurd' un Sultanlığını tanımaması üzerine, mücadele etmiş ve onu öldürtmüştür. Karahanlı ve Gaznelilere egemenliğini kabul ettirdi. Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Tutak ve Artuk beyleri, Anadolu'nun fethiyle görevlendirmiştir. Suriye, Filistin ve Arabistan'da fetihler yapmıştır. Sultan Melikşah bütün müslüman ülkeleri yönetimi altına alma politikası izlemiştir. Dönemin en önemli iç olayı "Batınilik" propagandasıdır. Hasan Sabbah, Selçukluları içten parçalama ve yönetimi ele geçirmek için batınilik mezhebini yaygınlaştırmaya ve ileri gelen Türk yöneticilerini öldürtmeye başlamıştır. Nizamiye Medresesi bu dönemde önemli bir eğitim-öğretim kurumuna dönüşmüştür. Sultan Melikşah adına " Celali Takvimi " düzenlenmiştir.Devletin Dağılışı :
Melikşah'ın ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları çıkması ( Berkiyaruk-Mehmet-Mahmut-Sencer ), devleti yıpratmıştır. Son selçuklu sultanı " Sencer " dir. Sencer'in , Katvan savaşında ( 1141 ) Karahıtay'lara yenilmesi ile devletin dağılış dönemi hızlandı. Sultan Sencer'in ölmesiyle Selçuklu Devleti parçalanmıştır. ( 1157 )Selçukluların Parçalanma Nedenleri :
Veraset anlayışı. ( Ülkenin, hükümdar ailesinin ortak malı sayılması ) Yönetime küstürülen Oğuzların ( Türkmenlerin ) ayaklanmaları Haçlı Seferleri ( Dolaylı ) Doğudan gelen Moğol akınları Batınilerin çalışmaları. ( Batınilik ; Şii mezhebinin radikal siyasi hareketinin doğurduğu hareket ) Abbasi Halifelerinin egemenlik gücünü geri almak için yaptığı olumsuz çalışmalar Atabeylerin, merkezi otoritenin zayıflamasıyla, bağımsızlık ilanlarıBüyük Selçuklu Devletine Bağlı Devletler :
1. Horasan Selçukluları : Irak Selçukluları ortaya çıkınca Büyük Selçuklulara denilmiştir.
2. Irak Selçukluları ( 1119 - 1194 ) :
Kurucu : Mahmut Merkez : Merv Harzemşahlar son verdi.3. Kirman Selçukluları ( 1048 - 1187 ) :
Kuruluş Bölgesi : İran Kurucu : Kavurd ( Çağrı Bey'in oğlu ) Oğuzlar son verdi.4. Suriye Selçukluları ( 1069 - 1118 ) :
Merkez : Dımaşk ( Şam ) Kurucu : Tutuş ( Alp Arslan' ın oğlu, Melikşah' ın kardeşi ) Dımaşk ve Halep olarak iki kola ayrılmıştır. Halep koluna Artuklular son verdi. Dımaşk kolu iç karışıklıklar sonucu sona erdi.5. Türkiye ( Anadolu ) Selçukluları ( 1075 - 1308 ) :
Merkez : İznik - Konya Kurucu : Kutalmışoğlu Süleyman Şah 1243 Kösedağ savaşından sonra Moğollara bağlı duruma gelmişler, Sultan II.Mesut'un ölümüyle son bulmuşlardır.Atabeylikler :
Atabey : Selçuklu Şehzadelerini eğitmekle görevlendirilen kişi. ( Osmanlılarda Lala ) Merkezi Otoritenin zayıflamasıyla bulundukları bölgelerde bağımsızlıklarını ilan ettiler.1. Salgurlular ( Fars Atabeyliği ) ( İran ) ( 1148 - 1286 ) :
Merkez : Şiraz Kurucu : Sungur İlhanlılar son verdi.2. İldenizliler ( Azerbaycan Atabeyliği ) ( 1146 - 1225 ) :
Merkez : Tebriz Kurucu : Şemsettin İldeniz Harzemşahlar son verdi.3. Beğteginoğulları ( Erbil Atabeyliği ) ( 1144 - 1232 ) :
Merkez : Erbil Kurucu : Beğ-Teginoğlu Ali Varisi olmadığı için, vasiyet gereği Abbasi Halifeliğine katıldı4. Böriler ( Şam Atabeyliği ) ( 1128 - 1154 ) :
Merkez : Dımaşk ( Şam ) Kurucu : Böri Zengiler son verdi.5. Zengiler ( Musul Atabeyliği ) ( 1127 - 1259 ) :
Merkez : Musul Kurucu : İmadeddin Zengi İlhanlılar son verdi.