Eskiçağlarda Türkiye'nin Çevresindeki Kültür ve Medeniyetler (Mezopotamya, Mısır ve Diğer Doğu Akdeniz Medeniyetleri)
MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI :
- Mezopotamya iki ırmak arası anlamına gelen bir kelimedir. Coğrafi bölge olarak Anadolu’nun güneydoğusundan ,Basra körfezine kadar uzanan Dicle ile Fırat nehirleri arasındaki bölgeyi kapsar. İki nehrin en çok yaklaştıkları yerden aşağısına (Basra Körfezine kadar) Aşağı Mezopotamya, yukarısına ise Yukarı Mezopotamya denilmiştir.
- Mezopotamya da iklim koşullarının iyi olması ve toprakların verimli olması burayı ilk yerleşilen bölgelerden birisi yapmıştır.
- Mezopotamya uygarlığının temelini Sümerler oluşturmuştur.Diğerleri bu uygarlığı daha çok zenginleştirdiler.(Bu yönüyle çeşitli kavimlerin ortak ürünüdür.)
- Mezopotamya uygarlığı egemenlik genişledikçe ve ticari ilişkiler sonucu ön-Asya’ya yayılmış ve etkilemiştir.
- Bölgede taşın az bulunmasından dolayı yapılar kerpiç ve tuğladan yapılmış bu nedenle günümüze kadar anıt eser kalmamıştır.
- Mezopotamya’da ; Sümer, Elam, Akad, Babil, Asur devletleri kurulmuştur.
SÜMERLER ( MÖ.3000 – MÖ.2200) :
- Mezopotamya’ya MÖ.3500 lerde gelip yerleşmişlerdir.Dillerinin eklemeli dil gurubundan olması Orta Asya’dan geldikleri savını güçlendirmektedir.
- Mezopotamya’da bataklıkları kurutarak şehir devletleri kurmuşlardır.Bunların en önemlileri Ur,Uruk ,Lagaş, Kiş, Eridu’dur.
- Sümerler’e Elamlılar son vermiştir.
Kültür ve Medeniyetleri :
- Şehir devletleri halinde siyasi yapı görülür.Şehirleri, Ensi ya da Patesi denilen Rahip-Kral’ lar yönetirdi.(Bu tür hükümdarlık anlayışı Ön-Asya ve Mısır’dan Hindistan ve Çin’e kadar devam etmiştir.) başka bir şehre de egemen olursa krallar ‘a“Lugal” ,eğer bir lugal tüm Sümer ülkesine egemen olursa ona da “Lugal Kalma” denirdi.
- Hükümdarlık babadan oğula geçerdi.
- Zengin ve uygarlıkta ileri olmalarından dolayı sürekli saldırıya uğramışlardır.Bu nedenle askerliğe ve ordu’ya önem vermişlerdir.Her erkek asker sayılırdı.Orduları , yaya ve arabalı askerlerden oluşuyordu.
- Tarihin ilk yazılı yasaları Lagaş şehri kralı “Urukagina” tarafından yapılmıştır.
- Tarihin ilk hukuk devleti Sümerlerdir.
- Çok tanrılı din inanışına sahiptiler.Tanrılarını insan gibi düşünmüşlerdir.Aradaki fark insanların ölmesi,Tanrıların ölümsüzlüğüdür.Tapınaklarına “Ziggurat” denilirdi. Zigguratlar çok katlı yapılardı.Aynı zamanda Rasathane(Gözlem evi) olarak da kullanılırdı.
- Krallar ve Rahipler üst sınıfı oluşturuyordu. Halk ; Soylular,Hürler ve Köleler olarak üç sınıfa ayrılmıştı.
- Ekonomilerinin temeli Tarım’a dayalıdır. Anadolu,Suriye,Mısır,İran ile ticari ilişkilerde bulunmuşlardır. İlk üretim, ilk tekerlek ve Saban’ın kullanımı Sümerler tarafından yapılmıştır.
- Sümerlerin uygarlığa en önemli katkıları yazıyı bulmalarıdır.Yazılar üç köşeli bir kalemle ,kil tabletler üzerine yazıldığından bir tarafı ince bir tarafı kalın olduğu için Çivi ‘ ye benzemiş bu nedenle “Çivi yazısı” denilmiştir.
- Gılgamış Destanı, Tufan Hikayesi ve Yaratılış Manzumesi en önemli edebi eserleridir.
- Matematik, Geometri , Tıp, Astronomi Sümerler’de temeli atılan ve gelişen bilim dallarıdır.
AKADLAR ( MÖ.2350 – 2150 ) :
- Arap yarımadasından çıkıp Mezopotamya’ya gelip yerleşen Samiler tarafından kurulmuştur.
- Kral Sargon ve Naram-Sin zamanında genişleyerek,Elam,Asur,Doğu Anadolu’nun bir bölümü ve Akdeniz’e kadar uzanan ülkeleri fethettiler.
- Merkezleri “ Agade “ şehridir.
- Akad İmparatorluğu çeşitli kavimlerden kurulmuştur.İç ayaklanmalar ve dış saldırılar Akadları zayıflatmıştır.
- Sümer Uruk prensi Akadlar’a son vermiştir. Daha sonra Mezopotamya Gutilerin egemenliğine girdi.
Kültür ve Medeniyetleri :
- Krallıkla yönetilmişlerdir.
- Tarihin bilinen ilk İmparatorluğunu kral Sargon önderliğinde kurmuşlardır.
- Dünya da ilk kez sürekli ve düzenli orduları oluşturdular.
ELAMLILAR :
- Elam ; Sümer ülkesinin doğusunda Dicle nehrine dökülen Kerha ve Karun ırmaklarının suladığı bölgedir.
- Merkezleri “ Sus “ şehridir.
- Şehir devletleri kurarak,ayrı ayrı prenslikler halinde yaşamışlar, MÖ.3000 yıllarında Sus şehri prensi diğer siteleri yönetimi altına alarak krallık kurmuştur.
- Sümerlerle mücadele etmişler , Akad ve Sümer egemenliğini kabul etmek zorunda kalmışlardır.
Kültür ve Medeniyetleri :
- Uygarlıkları İran bölgesiyle benzerlikler göstermektedir.
- Maden işçiliğinde çok gelişmişlerdir.
BABİLLİLER :
- Arabistan’dan çıkan Samilerin bir kolu olan “ Amurrular ” tarafından kurulmuştur.
- Siyasi tarihleri I.Babil ve II.Babil olarak iki dönemden oluşur.
- I.Babil devletinin en ünlü hükümdarı Hammurabi ‘dir.
- İkinci Babil devletinin en ünlü hükümdarı “ Nabukadnezar “ dır.
- I.Babil devletine Hititler , II.Babil devletine Persler son vermiştir.
Kültür ve Medeniyetleri :
- Hammurabi, devletin gücünü orduya dayamış ve dini devleti, dünya devleti şekline dönüştürmüştür. Böylece ilk “ Mutlak Krallık “kurulmuştur.
- Hammurabi çok sayıda kanun derleyicisi olmuştur. Mezopotamya’da hukuk alanında en geniş kanunları çıkarmıştır.
- Çok tanrılı din inancına sahiptirler. En büyük tanrıları “ Marduk “tur.
- Ücretli askerlerden oluşan düzenli orduları vardır.
- Mimaride çok gelişmişlerdir. Babil Kulesi ve Babil’in Asma Bahçeleri ( Dünya’nın yedi harikasından biri) sanat şaheserleridir.
- Sümerlerin bulduğu 60 tabanlı matematiği 10 tabanlı’ya dönüştürerek,günümüz matematiğinin temelini oluşturmuşlardır.
ASURLULAR ( MÖ.2000 – MÖ.612 ) :
- Asur ülkesi ; yukarı Mezopotamya’da Dicle ve Büyük Zap ırmağı arasında kuzeyi ve doğusu dağlarla çevrili bölgedir.
- Sümerlerle akraba olan Subariler ve Samilerin karışmasıyla Asurlular oluşmuştur.
- Kral Sargon liderliğinde bağımsız bir devlet kurmuşlardır.
- Anadolu’da Kapadokya’dan İran içlerine kadar, İran körfezi ve Mısır’a kadar sınırlarını genişletmişlerdir.
- En parlak zamanları kral II.Sargon dönemidir.
- Başşehirleri “ Ninova “ dır.
- Asurlular’a Medler ve Babilliler son vermiştir.
Kültür ve Medeniyetleri :
- Daimi ordulara sahiptiler.
- Ön-Asya’da ilk atlı birlikleri oluşturmuşlardır.
- Daha şiddetli cezaları içeren ( Sert ) kanunlar hazırlamışlardır.
- Çivi yazısını kullandılar.
- Çok tanrılı din inancına sahip olup en önemli tanrıları “ Asur “ du.
- Ekonomilerinin temeli ticarete dayanır.
- Asurlular’ın Anadolu uygarlığına en önemli katkıları ticaret yerleri aracılığıyla yazı’yı Anadolu’ya getirmeleridir.Böylece Anadolu yazılı döneme (İlkçağa) geçiş yapmıştır.