Ayasofya Mozaikleri Ne Zaman Sıvayla kapatıldı? Fatih Sultan Mehmed Han İstanbul’un fethini müteakip girdiği
Ayasofya içerisinde ki mozaiklerin sıvayla kapatılmasını istemiş miydi? Müslümanlar asırlarca namazlarını o mozaikler altında mı kıldılar? Bilgi kirliliği çok fazla. Bu yüzden yazımın faideli olacağı kanaatindeyim.
İnsanlar bilmedikleri tarihi meselelerde ısrarcı olmamalı. Ayasofya içindeki mozaikler fetihten sonra 2 kere sıvanmış, 2 kere sıvalar açılmıştır. Delilleri sunmadan evvel kısaca bilgi vereyim:
1-Fatih Sultan Mehmed Han İstanbul’un fethinin hemen ardından mozaiklerin sıvayla kapatılarak mabedin İslami açıdan uygun olmasının ve hazırlanmasının emrini verdi.
2-Sultan Abdülmecid Han döneminde Ayasofya restorasyonu için görevlendirilen Fossati’ler eskiyen sıvaları açarak mozaikleri ortaya çıkardılar.
3-Fossatiler restorasyon ardından mozaikleri tekrar sıvayarak yine mekanı İslami açıdan uygun hale getirdiler ve camii tekrar ibadete açıldı.
4-Fossatilerin sıvaları 1932-1934 yılları arasında “Bizans Araştırmaları Enstitüsünden” Thomas Whittemore tarafından tekrar açıldı. Günümüze bu şekilde ulaştı.
Bakalım kaynaklar neler söylüyor;
Ayasofya Mozaiklerinin Sıvayla Kapatıldığına Dair Tarihi Deliller
“Haçlar dışarı çıkarılıp mâbet birçok resimlerden, hıristiyanlar arasında mukaddes sayılan şeylerden, kısacası yerlilerin tapındıkları her şeyden temizlendi. Padişah okuduğu Latince Farsça yazılmış tarih kitaplarından haklarında bir fikir edinmiş olduğu kemerlerin süslemelerini, tablolarını (resimlerini) teşkil eden renkli camdan (sırçadan) mozaiklerin kesilmesine ve çıkarılmasına müsaade etmedi, fakat bunlardan olduğu gibi kalması İslamiyet bakımından hoş olmayanların gözden kaybolmak üzere ince kireç tabakası (badana) ile kapatılmalarını emretti.
İtalyan ve Rumların rivayetine göre Padişah hazretleri bu mozaiklerin sökülmesi teşebbüsünde bulunan mimarlara hitaben: “Durunuz! Bu mozaik resimleri günaha sebep olmamaları için bir kireç tabakasıyla örtmekle yetininiz” dedi. – Ahmed Muhtar Paşa, “Feth-i Celîl-i Kostantiniyye” s.358
“Haçlar devrildi,aziz ve azizelere ait tasvirler dışarı çıkarıldı.
Fatih’in mimarları,gözü önünde kubbedeki renkli mozaikleri sökmeye başladılar.Padişah:
“Durun! Mozaiklerin üzerini alçıyla örtün ki, müminler rahatsız olmasın! Fakat bu şaheseri parçalamayın”
– Alphonse de Lamartine, Osmanlı Tarihi
“İlk Cuma namazını burada kılmak isteğinde bulunan Fatih üç gün içinde binada yapılması lazım gelen mihrap, minber gibi şeylerle hristiyanlığa ait olupta İslamda hoş görülmeyen şeylerinde ortadan kaldırılmasını istemişti.”
-Dr. Selahattin Tansel, “Osmanlı kaynaklarına göre FATİH SULTAN MEHMED’İN siyasi ve askeri faaliyetleri” , İstanbul 1971, s.105
Cuma namazından önce mihrab, minber ve mahfil hazırlandığını, duvarlarda bulunan tasvirlerin kaldırıldığını, Cuma hutbesini Akşemseddin’in irat ettiğini ve imameti de yine bu zatın yaptığını belirtir.
Fossatilerin restorasyonu zamanında, yani Sultan Abdülmecid devrinde mozaiklerin sıvalarının kaldırılması, Osmanlı tarihinde Ayasofya Camii içinde daha önce, hatta “MOZAİKLERİN HER ZAMAN SIVALI OLDUĞU” gerçeğini kanıtlamakta ve gözler önüne sermekte.
Semavi Eyice: Fossati tamiri sırasında, duvar ve tonozlarda mevcut olan mozaiklerin üzeri açılarak, Fossati bu sırada İstanbul’da bulunan Alman W.Salzenberg tarafından resimleri çizildi. [Ayasofya,s.209]
İbrahim Hakkı Konyalı: Sultan Abdülmecid tamir ettirirken açıkta bulunan salib mozaiklerin üstlerine yine yağlı boya ile aynı renkte birer kol daha çektirmek suretiyle yalnız şekilleri bozdurulmuştu. [Tarih sohbetleri, Yeni Asya Gazetesi, 1 Ekim 1974]
Sabine Schlüter: Ancak yapı camii olarak kullanıldığından, figürlü tasvirlerin açıkta bırakılması sözkonusu olamaz. (Abdülmecid Han dönemi)
[Gaspare Fossati’nin Ayasofya Onarımları 1847-49 , s.62-63
Sultan İkinci Abdülhamid Han zamanında çekilen Ayasofya fotoğraflarında ise tek bir surete ve mozaiklere rastlanmamaktadır.
Fatih Sultan Mehmed Han’ın uygulamış olduğu sıvama işlemi torunları tarafından devam ettirilmiş, sıvalı halde muhafaza edilmiştir. Bu sıvaları tamamen açan ise “Bizans Araştırmaları Enstitüsü”dür.
Kaynaklar bizlere mozaiklerin ilk kez Fatih Sultan Mehmed Han’ın emriyle sıvandığını göstermekte. Aksini iddia edenler 16. ve 17. yüzyılda İstanbul’a gelen gayrimüslimlerin tablolarını gösteriyorlar. Fakat;
1- Tablolar Fatih Sultan Mehmed Han’ın döneminden uzun bir zaman sonra çizilmişti,
2-O dönemlerde yapılan çizimlerin bir çoğu gerçeği yansıtmamakta. Harem tabloları gibi abartılı çok fazla çalışmanın olduğunu görüyoruz,
3-Ayasofya’nın içini çizmekle birlikte yüzleri sıvayla kaplı olan mozaikleri resmetmiş olabilirler,
4-Ayasofya içinde bulunan mozaikler sadece resim değildir, İslam dinine göre şirktir. Müslümanların o mozaiklerin altında namaz kıldığına dair tek bir delil yoktur.
Ecdadımız İslam’a uyarak yaşamaya özen gösterdikleri için çalıştıkları ve ibadet ettikleri mekanların duvarlarına hiçbir zaman insan veya hayvan sureti asmamışlardı. Namaz kılacakları ortamları temiz tutmaya her zaman özen göstermişlerdi.
Umarım bu hassasiyeti taşımaya devam eder ve ecdadımızın bize bıraktığı mirasa sahip çıkarız.
Hoşgörü adı altında “dinlerarası diyalog” çalışmalarını görmeli, dur demeli ve mütemadiyen uyanık kalmalıyız.
Selam ve dua ile…