Orta Asya’dan yapılan göçler esnasında bazı Türk boyları göç etmeyerek ana yurtlarında kalmışlardır. Bunlar genellikle ana yurdun doğusunda ve güneydoğusuna yayılmış, Orhun ve Selenga ırmaklarının çevresinde toplanmış ve buralarda boylar halinde yaşamışlardır. Bu Türk boyları gün geçtikçe güçlenip Orta Asya topraklarında çok büyük devletler kurarak önemli kültür ve uygarlıklar ortaya çıkarmışlardır.
Orta Asya’da bilinen ilk ve en eski Türk devletini Avrupalıların Hunlar, Çinlilerin Hiung-nu adını verdikleri Türkler kurmuştur. Hunlar ile ilgili Çin kaynaklarındaki bilgiler, MÖ 1000 yıllarının başlarına dayanmaktadır. İlk tarihsel belge MÖ 318 senesine aittir. Bu Hunlar ile Çinlilerin yaptıkları bir antlaşmadır. Bu belgeye dayanarak Hunların MÖ 4. yüzyıldan çok önceleri güçlü bir devlet kurdukları kanısına varılmaktadır. Fakat Hunların bilinen tarihleri MÖ 3. yüzyılda başlamıştır. MÖ 220 senesinde kurulan Asya Hun Devleti’nin ilk hükümdarı Teoman’dır.
Teoman, Selenga ve Orhun ırmaklarıyla Ötüken çevresi ve Karakurum bölgelerinde dağınık bir şekilde yaşayan Hun boylarını bir yönetim altına toplamış, Ötüken’i ise merkezleri yapmıştır. Çin’in iç karışıklık içerisinde bulunmasından yararlanarak bu ülkeye akınlar düzenlemiş bu saldırılar sonucunda Çin topraklarının bir kısmını ele geçirmiştir.
İlk Türk Devletleri
Hun hükümdarı Teoman’ın ölümünden sonra hata çıkan oğlu Mete Han (Oğuz Kağan) MÖ 209-174 döneminde Orta Asya’da Hunların yanı sıra 3 büyük güç vardı. Bunlar Çinliler, Moğol kökenli Yüeçiler ve Tunguzlardı. Mete Han, devletin sınırlarını daha da genişletirken bu üç güçle de mücadele etti. Önce Tunguzları mağlup ederek doğu sınırlarının güvenliğini sağladı.
Daha sonra Tanrı Dağları civarında yaşamakta olan Yüeçileri egemenliği altına aldı. Çin üzerine seferler düzenleyerek Çin’in kuzey bölgelerini tamamen ele geçirdi. Çin’in isteği doğrultusunda MÖ 200 yılında yapılan anlaşmaya göre Çin imparatoru bozkır bölgelerini Büyük Asya Hun Devleti’ne bırakarak, yiyecek, ipek ve yıllık vergiler ödemeyi kabul ve beyan etti. Mete Han, Çin topraklarını ele geçirmesine rağmen oralara yerleşmek istemedi. Bu durumun Türklere zarar vereceği ve geleceği açısından sakıncalar doğuracağını düşündü.
Mete Han, Çin imparatoruna yazdığı mektupta Orta Asya’da elleri silah tutan bütün kavimlerin birleştirdiğinden ve sulh içinde yaşadıklarını yazdı. Mete Han döneminde ekonomide büyük öneme sahip olan İpek Yolu’nu da Hunların eline geçirdi.
Mete Han, Asya Hun Devleti’ni tarihinin en güçlü seviyesine getirdi. Devletin sınırlarını doğuda Kore’ye, kuzeyde Baykal Gölü ve Oder Irmağı’na, batıda Aral Gölü, güneyde Wei Irmağı’yla Tibet Yaylasına kadar genişletti.
Mete Han Türklere millet olma şuurunu kazandırdı. Öldüğünde kendisinden sonra gelenlere teşkilatlı ve toprağı büyük bir devlet miras bıraktı.
Orta Asya’da bilinen ilk ve en eski Türk devletini Avrupalıların Hunlar, Çinlilerin Hiung-nu adını verdikleri Türkler kurmuştur. Hunlar ile ilgili Çin kaynaklarındaki bilgiler, MÖ 1000 yıllarının başlarına dayanmaktadır. İlk tarihsel belge MÖ 318 senesine aittir. Bu Hunlar ile Çinlilerin yaptıkları bir antlaşmadır. Bu belgeye dayanarak Hunların MÖ 4. yüzyıldan çok önceleri güçlü bir devlet kurdukları kanısına varılmaktadır. Fakat Hunların bilinen tarihleri MÖ 3. yüzyılda başlamıştır. MÖ 220 senesinde kurulan Asya Hun Devleti’nin ilk hükümdarı Teoman’dır.
Teoman, Selenga ve Orhun ırmaklarıyla Ötüken çevresi ve Karakurum bölgelerinde dağınık bir şekilde yaşayan Hun boylarını bir yönetim altına toplamış, Ötüken’i ise merkezleri yapmıştır. Çin’in iç karışıklık içerisinde bulunmasından yararlanarak bu ülkeye akınlar düzenlemiş bu saldırılar sonucunda Çin topraklarının bir kısmını ele geçirmiştir.
İlk Türk Devletleri
Hun hükümdarı Teoman’ın ölümünden sonra hata çıkan oğlu Mete Han (Oğuz Kağan) MÖ 209-174 döneminde Orta Asya’da Hunların yanı sıra 3 büyük güç vardı. Bunlar Çinliler, Moğol kökenli Yüeçiler ve Tunguzlardı. Mete Han, devletin sınırlarını daha da genişletirken bu üç güçle de mücadele etti. Önce Tunguzları mağlup ederek doğu sınırlarının güvenliğini sağladı.
Daha sonra Tanrı Dağları civarında yaşamakta olan Yüeçileri egemenliği altına aldı. Çin üzerine seferler düzenleyerek Çin’in kuzey bölgelerini tamamen ele geçirdi. Çin’in isteği doğrultusunda MÖ 200 yılında yapılan anlaşmaya göre Çin imparatoru bozkır bölgelerini Büyük Asya Hun Devleti’ne bırakarak, yiyecek, ipek ve yıllık vergiler ödemeyi kabul ve beyan etti. Mete Han, Çin topraklarını ele geçirmesine rağmen oralara yerleşmek istemedi. Bu durumun Türklere zarar vereceği ve geleceği açısından sakıncalar doğuracağını düşündü.
Mete Han, Çin imparatoruna yazdığı mektupta Orta Asya’da elleri silah tutan bütün kavimlerin birleştirdiğinden ve sulh içinde yaşadıklarını yazdı. Mete Han döneminde ekonomide büyük öneme sahip olan İpek Yolu’nu da Hunların eline geçirdi.
Mete Han, Asya Hun Devleti’ni tarihinin en güçlü seviyesine getirdi. Devletin sınırlarını doğuda Kore’ye, kuzeyde Baykal Gölü ve Oder Irmağı’na, batıda Aral Gölü, güneyde Wei Irmağı’yla Tibet Yaylasına kadar genişletti.
Mete Han Türklere millet olma şuurunu kazandırdı. Öldüğünde kendisinden sonra gelenlere teşkilatlı ve toprağı büyük bir devlet miras bıraktı.
 |
| Asya Hun, Avrupa Hun ve Ak Hun Devleti (Tarih Atlası 1, s. 16.) |
loading...