19.YY. ISLAHAT HAREKETLERİ
İÇİNDEKİLER II.Mahmut Dönemi Islahat Hareketleri
Abdülmecit Dönemi : Tanzimat Fermanı - Islahat Fermanı
II.Abdülhamit Dönemi : I.Meşrutiyet - II.Meşrutiyet
II.MAHMUT DÖNEMİ ISLAHAT HAREKETLERİ ( 1808 - 1839 )
A- askeri Alanda :
Alemdar Mustafa Paşa tarafından " Sekban-ı Cedit" adında askeri ocak kuruldu.Ancak yeniçerilerin isyanı sonucu bu askeri ocak kaldırıldı. Yeniçerilerden seçilerek "Eşkinci" adıyla yeni bir askeri ocak kuruldu. Ancak bir süre sonra yeniçeriler biz talim istemiyoruz diyerek, bu ocağın yapılanmasına karşı çıktılar.* Bunun üzerine sarayda büyük bir divan kurulmuş , Yeniçeri Ocağının kaldırılmasına karar verilmiştir. Halk,Esnaf,Medrese öğrencileri kaldırılmasını desteklediler. Yeniçeri Ocağı kaldırıldı. " Vaka-i Hayriye " ( Hayırlı Olay ) ( 1826 ) Böylece, yeniliklerin önündeki en önemli engellerden birisi kaldırılmış oldu. "Asakir-i Mansure-i Muhammediye" ( Muhammed'in askerleri) adıyla yeni bir askeri ocak kuruldu. Askeri Bando kuruldu. ( Mızıka-i Hümayun ) Divan Örgütü kaldırılarak, yerine bakanlıklar kuruldu. Sadrazam "Başvekil" unvanını aldı. ( Başbakan ) Devlet memurları, Dahiliye ( İç) ve Hariciye (Dış) olarak iki bölüme ayrıldı. Memurlar için Rütbe ve Nişan kabul olundu. Memurlara kıyafet zorunluluğu getirildi. Tüzük ve yönetmelikleri hazırlamak amacıyla çeşitli komisyonlar kuruldu. Memurların yargılanma işlerine bakmak üzere "Dar-üş-Şura-yı Bab-ı Ali" kuruldu. Bir fermanla, devletin bazı memur ve bazı halka uyguladığı Müsadere usulüne son verdi. Mülkiyet hakkı tanıdı. Müsadere : Devletin,memurun veya bazı halkın elindeki mallara el koyması demektir. Fermanı : " Bundan böyle saltanatın, millet için bir dehşet ve korku kaynağı değil, fakat bir destek olmasını istiyorum. Bunun için kişinin malına devletçe el konulması ( Müsadere) geleneğini kaldırıyorum" Memurlara maaş usulü getirildi. Osmanlı uyruğunda olan herkese tam bir din ve mezhep özgürlüğü tanıdı. Fermanı : " Tebaamdan Müslümanları ancak Camide, Hıristiyanları Kilisede , Musevileri de Havra'da tanımak isterim" Ayanlıklar kaldırıldı. Büyük eyaletler illere bölündü. İllerin merkeze bağlanmasıyla güçlü bir merkeziyetçi yapı oluşturuldu. Devlet görevlilerinin hediye ve rüşvet alması yasaklandı. Resmini yaptırarak , devlet dairelerine astırdı. ( Sonradan gelenekselleşti ) İlk defa Posta ve Karantina teşkilatlarını kurdu. İlk defa askeri amaçlı nüfus sayımı yaptırdı. ( 2,5 Milyon Anadolu'da - 1,5 Milyon Rumeli'de erkek nüfus) Ülke içi gezi ve teftiş yöntemleriyle, yönetimi iyileştirmeye çalıştı. Medreselerin yanında yeni okullar açıldı. İlköğretim İstanbul'da zorunlu hale getirildi. Rüştiye ( Ortaokul ) ve Mekteb-i Ulum-u Edebiye adlı ,yüksek öğretime öğrenci yetiştirme amaçlı okullar açıldı. İlk kez Avrupa'ya öğrenci gönderildi. Devlet memuru yetiştirmek amacıyla , "Mekteb-i Maarif-i Adliye" kuruldu. Mekteb-i Harbiye ( Harp Okulu ) , Mekteb-i Tıbbiye ( Tıp Fakültesi ) , Mızıka-yı Hümayun ( Bando Okulu ) gibi yüksek okullar açıldı. Takvim-i Vekayi adlı ilk resmi gazete çıkarıldı. Yol yapımlarına önem verildi. Devlet memurları ve askerlerin yerli kumaş kullanması zorunluluğu getirildi. Çuha fabrikası kurulmasına çalışıldı ( Kumaş ) Tüccar ve Esnafa, Avrupa mallarıyla rekebet edebilmesi için, gümrük kolaylıkları sağlandı. İngiltere ile yapılan 1838 Balta Limanı ticaret antlaşması , Osmanlı Devletinin zararına gelişmiş, dışa bağımlılığı artırmıştır.ABDÜLMECİT DÖNEMİ ( 1839-1861 )
Tanzimat Fermanını, Londra elçiliğinden Dışişleri Bakanlığına getirilen " Mustafa Reşit Paşa " hazırlamıştır. Ferman, Topkapı sarayının Gülhane bahçesinde, padişah, sadrazam, yabancı devletlerin elçileri, patrikler, büyük devlet memurları önünde "Mustafa Reşit Paşa " tarafından okunmuştur. Avrupalıların içişlerimize karışmasını engellemek Halkın sosyal yapısında yenilikler yaparak çağdaşlaşmayı sağlamak Mısır valisi M.Ali Paşa'ya karşı Avrupalı devletlerin desteğini sağlamak Müslüman ve Hıristiyan bütün uyrukların, ırz , namus, can ve mal özgürlüğüne ve güvenine kavuşması Vergilerin herkesin gelirine göre düzenli bir şekilde alınması ve toplanması Askerlik işlerinin bir düzene konulması ve askere alınma ve bırakılmanın sağlam bir esasa bağlanması Mahkemelerin açık olması ve hiç kimsenin haksız yere idam edilmemesi ve zehirlenmemesi Herkesin mal ve mülküne sahip olaması ve bunu miras olarak bırakabilmesi Rüşvet ve İltimas'ın ( Torpil-Kayırma ) kalkmasıISLAHAT FERMANI ( 1856 )
Tanzimat Fermanını tamamlayıcı niteliktedir. Müslümanlarla, gayrimüslimler arasındaki eşitsizliği giderme amacına yöneliktir.( Azınlıklara yöneliktir ) Dış devletlerin, içişlere karışmasını engelleme düşüncesi vardır. Paris Antlaşmasında, Rusya'ya karşı İngiltere ve Fransa'nın desteğini sağlamaya yönelik çıkarılmıştır. Din ve Mezhep Özgürlüğü , Okul, Kilise, Hastane gibi bazı binaların tamiri ve yeniden inşası Hıristiyan ve Musevileri küçük düşüren deyim ve sözlerin kullanılmaması Hıristiyanların da Türk ve Müslümanlar gibi devlet memurluklarına atanmaları ve her çeşit okullara gidebilmeleri Mahkemelerin açık yapılması , herkesin kendi dinine göre yemin etmesi. Hapishanelerin ıslahı ve kanunların Hıristiyan uyruğun dillerine de çevrilmesi İşkence, dayak ve angaryanın kaldırılması Vergilerin adalet içinde, herkesin gelirine göre alınması ve iltizam usulünün ıslah edilmesi Askerlik için nakdi bedelin kabul edilmesi ve Hıristiyanların ne şekilde askerlik yapacağının belirtilmesi Hıristiyanların il meclislerine üye olabilmeleri Yabancı uyruğundan olan kimselerin de , vergilerini vermek suretiyle mal ve mülk sahibi olabilmeleri Tarım ve ticaret işlerinin yoluna konması. Herkesin şirket ve banka gibi ticari nitelikte kurumlar kurabilmeleri.II.ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ( 1876 - 1909 )
Tanzimat döneminde, Avrupa ile yakın ilişkiler içinde olan, Avrupa'yı yakından gören ve onların Osmanlı Devleti üzerine siyasi emellerini öğrenen bir aydın sınıf yetişti. Bunlara "Jön Türkler" ya da "Genç Osmanlılar " denilmiştir. Mithat Paşa, Namık Kemal, Ziya Paşa , Serasker Hüseyin Avni Paşa önemli temsilcileridir. Genç Osmanlılar, Osmanlı Devletinin kurtuluşunu içinde yaşayan halka yönetme hakkı vermekle, gerçekleşeceğine inanıyorlardı.Böylece halk yönetime katılacak, kendisini temsil edecek, dış devletlerin Osmanlı Devleti içine müdahalesine ortam hazırlanmamış olacaktı. Meşrutiyeti ilan etme sözü veren, II.Abdülhamit V.Murat'ın yerine tahta çıkarılmıştır. Osmanlı Devletinde ilk kez rejim değişikliği oldu. Tüm azınlık guruplara parlamentoda temsil hakkı tanınmıştır. Osmanlı halkı ilk kez yönetime katılma, seçme ve seçilme haklarına kavuşmuştur. Osmanlı Devletinde ilk kez Anayasal Düzen kuruldu. Osmanlı Parlamentosu ; Padişahın seçtiği üyelerden oluşan Ayan Meclisi ve Halkın seçtiği milletvekillerinden oluşan millet Meclisi olarak iki meclisten oluşmuştur. Hıristiyanlardan 44, Yahudilerden ( Musevilerden ) 4, Müslümanlardan 71, (Toplam 119) ve Padişahın belirlediği 26, ayandan oluşmuştur. Meclis başkanlığına Ahmet Vefik Paşa seçilmiştir.II.Meşrutiyet ( 24 Temmuz 1908 )
1877-1878 Osmanlı - Rus Savaşını ( 93 Harbi ) bahane eden II.Abdülhamit Meclis-i Mebus an'ı kapatarak,Anayasa'yı yürürlükten kaldırdı.Ülkede İstibdat ( Baskı ) uygulayarak yönetmeye başladı. Aydınlar bu durum üzerine Meşrutiyet'in yeniden yürürlüğe girmesi amacıyla gizlice mücadele etmeye başladılar.Bu mücadelede merkezi Makedonya'da Selanik bulunan " İttihat ve Terakki Partisi " en etkili olan kuruluştur. Bu dönemde M.Kemal'de Suriye'de " Vatan ve Hürriyet " adlı bir cemiyet kurduysa da bu cemiyetin Suriye'de etkili olamaması nedeniyle bu cemiyet İttihat ve Terakki Cemiyetiyle birleşmiştir.
1908 yılında İngiltere ve Rusya'nın Reval'de görüşmeleri , bu görüşmelerde İngiltere'nin Rusya'yı Osmanlı Devletine karşı izlediği politika da serbest bırakması üzerine mücadele hızlanmış Makedonya'da Resneli Niyazi adlı subayın isyan etmesiyle II.Abdülhamit Meşrutiyeti II.defa ilan etmek zorunda kalmıştır.( 24 Temmuz 1908 ).
II.Meşrutiyet'le birlikte İttihat ve Terakki Partisinin karşısına " Ahrar " partisi kurulmuştu.Parti Meşrutiyet rejimine karşı tavır izlemekteydi.Sonuçta İstanbul'da 31 Mart Olayı ( 13 Nisan 1909 ) dediğimiz ayaklanma çıktı.
Önemi : Osmanlı Devletinde rejime karşı çıkan ilk ayaklanmadır.
Bu ayaklanmayı merkezi Selanik'te bulunan "Hareket ordusu" bastırdı.Ordunun komutanı Mahut Şevket Paşa, Kolağası ( Kurmay başkanı) M.Kemal'di.
Sonuçları :
Hareket ordusu isyanı bastırdı,İstanbul'da düzen yeniden sağlandı. II.Abdülhamit ayaklanmayı bastırmadığı, hatta ayaklanmada rolü olduğu gerekçesiyle tahttan indirilerek yerine V.Mehmet Reşad tahta geçirildi. Anayasa'da bazı demokratik değişiklikler yapılarak,Padişahın yetkileri sınırlandırıldı. Karışıklıklar tam olarak önlenemedi.