Dilara Kahyaoğlu
 |
| Saraçhane’deki Amcazâde Hüseyin Paşa Medresesinden bir görünüm Fatih - İstanbul |
GİRİŞ;
Osmanlı toplumunun genelinde birey, yaparak öğrenirdi. Gerekmedikçe okuma yazma öğrenmesi şart değildi. Osmanlı klasik döneminde esas eğitim kurumu medreselerdi. Özel eğitim görmeyen kişiler için öğrenme yolu, bulundukları grup içinde geleneklerin, bilgilerin kendilerine aktarılması yoluyla öğrenme idi. Meslek öğrenmek için de aynı şey söz konusuydu. Burada çırak- usta ilişkisi çerçevesinde eğitim yapılırdı.
Klasik Osmanlı döneminde belli başlı eğitim, öğretim kurumları şunlardı;
a) Medreseler
c) Enderun
d) Askeri Eğitim
e) Dini eğitim
a) Medreseler; Medrese kelimesinin sözlük anlamı; ders okunan, ders verilen yer demektir. Osmanlılar’da ilk medrese Orhan Bey döneminde İznik’te açılmıştır. Medrese eğitimi Fatih ve Kanuni döneminde açılan medreselerle doruk noktasına ulaşmıştır. Eğitimin ilk basamağı sıbyan mektebi idi. Bunlara mahalle mektepleri de denirdi. Burada Kur’an temelli okuma yazma öğrenen öğrenciler daha sonra isterlerse medreseye gidebilirlerdi. Medreselerde İslami bilimler ağırlığı teşkil etmekle birlikte tıp, astronomi, matematik gibi derslerde vardı. Bazı medreseler de belli konulara daha fazla ağırlık verilirdi. Örneğin dar'ül tıp medresesi tıp eğitimi ağırlıklıydı. Medresede eğitim görevlisi olarak çalışanlara müderris denirdi.
b) Enderun; Bir saray okulu olan Enderun esas olarak Fatih döneminde ortaya çıkmıştır. Başlangıçta devşirme çocuklarının yeteneklileri buraya alınırdı, ayrıca Osmanlılara bağlı devletlerin rehine olarak İstanbul’a gönderilen çocukları da burada eğitilirdi. Örneğin sonradan önemli bir Osmanlı Tarihi de yazacak olan Dimitri Kandemir böyle bir eğitimden geçmiştir. Enderunda eğitim şu alanlarda yapılırdı. Beden eğitimi, uygulamalı bir şekilde öğrenilen saray işleri, yeteneklerine uygun olarak bir sanat dalında uzmanlaşma amacıyla yapılan eğitim ve daha çok teorik düzlemde yapılan islami bilimler eğitimi.
c) Askeri Eğitim; İlk eğim acemi oğlanları ocağı denilen yerde yapılırdı. Burada yeterli eğitim aldığına inanılanlar seçilerek çeşitli bölümlere gönderilirdi. Özellikle teknik birer sınıf olan ocaklar aynı zamanda o alanda eğitimin yapıldığı yerlerdi. Örneğin Topçu ocağındakiler bir taraftan işlerini yaparken diğer taraftan da yeni gelenlere işi uygulatarak öğretirlerdi.
d) Dini eğitim; Halkın eğitimi söz konusu olduğunda eğitim esas olarak camilerde yapılırdı.
Onun dışında tekkelerin, zaviyelerin, dergahların da esas işlevi halkın dini konularda eğitilmesiydi.
Bu seride yer alan Osmanlı tarihiyle İlgili diğer konular ve kaynaklar için bkz.
https://tarihegitimi.blogspot.com/2019/06/osmanl-tarihi-ders-notlar-konular.html