Bosna Cemaati'nin Gizemi

Sean Martin

Kaynak

Bosna daima heretik hareketlerle ünlenmiş bir yerdi. 1203 gibi erken bir tarihte 3. Innocent Macaristan Kralının -Kilise'nin doğu Avrupa ve Balkanlar'daki tek gerçek müttefiki- oradaki heretiklere karşı bir sefer düzenlemesini istemişti. Bosna'da; Kulin Bey'in emrindeki 10.000 adam gibi heretik olduğu düşünülüyordu. En sonunda Innocent'ın danışmanı John de Casamaris araştırma için gönderildi. Kulin Bey tüm heretiklik suçlamalarını reddetti ve John'a yakın zamanda kazandığı bir askeri zaferin şerefine inşa ettirdiği kiliseyi gösterdi. Ne var ki Bosna'da Hıristiyanlık az gelişmişti ve Kulin Bey'in Ortodoksluğun bitip heretikliğin başladığı sınırı bilmiyor olması olasılığı vardı.
Bir önlem olarak Bilino Polje'dekı Roma'ya bağlı farklı manastırlardan yedi önder 8 Nisan 1203'te Kulin Bey ve papalık elçisinin önüne çıkarıldı. 30 Nisan'da tören Budapeşte'nin güneyinde Tuna Nehri'ndeki Csepel adasında tekrar edildi. Bu defa yedi önder; Kulin Bey'in, Macaristan Kralı Emeric'in ve kıdemli Macar din adamlarının huzuruna çıkarıldı. Adamlar Kiliseye sadakat yemini etmelerinin yanı sıra "Maniheist" olduğundan şüphelendikleri kişileri cemaatlerine almayacaklarına dair de söz verdiler.

Bosna-Hersek'e dağılmış durumda olan ortaçağ anıtsal mezar taşları ( Stećci ), tarihsel olarak Bosna Kilisesi hareketi ile ilişkilidir. Kaynak

Buna karşın, Bosna'daki heretik yayılması daha sonraki papaları endişelendirmeye devam etti. 1232'de Bosna'nın Katolik piskoposunun nasıl vaftiz yapıldığını bilmemekle kalmayıp heretiklerle aynı köyde yaşayan cahil bir din taciri olduğu anlaşıldı.(1) Hemen görevden alındı ve yerine bir Dominikan getirildi. 9. Gregory artık askeri bir çözümün gerekli olduğunu düşünüyordu. Macaristan Kralını Bosnalı heretiklere karşı Haçlı ordusunu yönetmekle görevlendirdi. 1234-1246 yıllarında gerçekleştirilen seferlerde çok sayıda heretik yakıldı. Ninoslav Bey'in 1250 civarında ölmesinin ardından Bosna Macar hâkimiyetine boyun eğmek zorunda kaldı.

Bu olay Bosna'nın dini eğilimleri için önemli bir dönüm noktasıydı. Haçlı Seferleri heretikliğin kökünü kazımak amacıyla yapılmış olsa da Bosna Kilisesi Macar hâkimiyetinde olduğu için bu çabalar geri tepti. Bu süreçle ilgili kaynaklar oldukça az olduğu için olanlar konusunda tartışmalar hâlâ sürmektedir. Yapılanların çok azının heretikliğe yönelik olduğu biliniyor, zira bu süreçte Dominikanlar bölgeden sürüldü ve manastırları yakıldı. Macaristan'ın çocuk Kralı Ladislas'ın (1272-1290) annesi Elisabeth '1280 yılında Papa 3. Nicholas'a heretiklere karşı önlem alacağına dair söz verdi ancak bu önlemlerin bir işe yarayıp yaramadığı bilinmiyor. İşe yaradığı konusunda ciddi şüpheler var çünkü Bosna Kilisesi 1322 civarında tarihte yeniden boy gösterdi ve hem Roma hem de Sırp Ortodoks Kiliseleri tarafından heretik ilan edildi.

Bosna krallığının yayılışı

Osmanlı denetiminde Bosna Eyaleti 

Bosna Kilisesinin heretik doğası yalnızca söylentiden ibarettir. Üyelerinin Patarenler olarak bilinmesi -İtalya'daki Katharlar'a verilen ad- bunların Katharist bir yönelime sahip olduğunu göstermektedir. Dahası, Kilise consolamentuma çok benzeyen bir ritüel gerçekleştirmekte ve Babamız duasında "gökten inen ekmek" kavramını kullanmaktadır. Bu da Bosna Kilisesi'nin Kathar, yarı Kathar ya da en azından Kathar uygulamalarını içeren bir cemaat olduğunu göstermektedir.

1325 yılında Papa 12. John (1316-1334) "birçok heretiğin" Bosna'ya akın ettiği iddiasıyla bir grup liderden Bosna Kilisesi'ne karşı tavır alınmasını istemiştir. Onun Pamiers piskoposu James Fournier'den aşağı kalır yanı olmayan halefi 2. Benedict (1334-1342) heretiklere dair her şeyi bilmektedir, ancak bir Haçlı ordusu toplamayı başaramamıştır. Katolik Kilisesi'nin başardığı en önemli ilerleme bir Fransiskan misyonunu Bosna'ya göndermek olmuştur ancak 1318-1353 yıllarında beylik yapmış olan Stephen Kotromanic Bosna Kilisesi'ne karşı hoşgörülü yaklaştığı için herhangi bir baskı uygulanmamıştır. Kendisi Fransiskanlarla iyi geçinmiş ve Katolik olmuştur. Heretikler, Stephen'in halefi ve yeğeni 1. Tvrtko döneminde de baskı görmemiştir. Öyle ki, Fransiskanlar cemaate seslenmek istediklerinde "Patarenler"in de kiliseye girmelerine izin verilmesinden ve heretiklere verilen desteğin çok fazla olmasından dolayı kendi ibadetlerini bile gizlice yapmak zorunda kalmaktan yakınmışlardır.

Heretikler uzun zaman boyunca Bosna'da önemli konumlarda bulunmuşlar ve on beşinci yüzyılın ilk yarısında Dubrovnik'te -sonradan bağımsız bir cumhuriyet olacak- olduğu gibi diplomatik görevlere gönderilmişlerdir. (Dubrovnikli bir tüccar 1458'de Bosnalıların "Maniheist gelenekleri izlediklerini" yazmıştır.(2)  Bosna Kilisesi'nin son gosli'si -ya da dedesi- Radin hem Bosna krallığına hem de Dubrovnik'e hizmet ederek uzun ve başarılı bir kariyer ortaya koymuştur. 1466'da vasiyetini hazırlarken Bosna Kilisesi üyeleri ile Katolikler arasında gerçek bir ayrım yapmış ve parasını Katoliklere bırakmıştır.

Mostar kentindeki 16. yüzyıl Osmanlı köprüsü. Eski Köprü, Hırvat-Boşnak Savaşı sırasında Bosnalı Hırvat güçler tarafından 9 Kasım 1993'te tahrip olana kadar 427 yıl kaldı . Köprü İslam mimarisinin en örnek parçalarından biri olarak kabul edilir.

Artan Osmanlı tehdidi sonucu Bosna Kralı Stephen Thomas (1443-1461) batıdan yardım istemiştir. Destek alma şansını artırmak için de Katolik olmuş ve Bosna Kilisesi'ne baskı yapmaya başlamıştır. Bu da kendisini tebaasının gözünde istenmeyen adam konumuna sokmuştur. Kilise üyelerine din değiştirme ya da sürülme baskısı yapılmıştır. Radin'in topluluğundan bazıları Dubrovnik ve Venedik'teki tımarhanelere kapatılmış, diğerleri de kendi krallarına karşı gelerek Osmanlılarla işbirliği yapmıştır. Bosna 1463 yılında Osmanlıların eline geçmiş ancak sürgüne gönderilmeyen Bosna Kilisesi üyelerine neler olduğu karanlıkta kalmıştır. Bunların Müslüman olduğu düşünülmektedir. Yine de on sekizinci yüzyıla kadar Bosna'da Bogomillerin, Patarenlerin ve Maniheistlerin var olduğuna dair kayıtlar vardı. Bu kayıtların en sonuncusu 1867 tarihlidir.(3) Onuncu yüzyılda hiçlikten yeşermiş olan Büyük Heretik Hareket aynı biçimde karanlık ve gizemli bir sona ulaşmış gibi görünmektedir.
..............
1) Lambert, s. 299.
2) Lambert, s. 307.
3) O'Shea, s. 23.

Katharlar, Sean Martin, Kalkedon Yayınları, 2009, s: 131-134