Dilara Kahyaoğlu
Harika haritalar... Yıllarca derslerimde kullandım, İngilizce olmasına çok da aldırmayın içine girince biraz da meseleyi az çok bilince haritaların dilini kolayca çözüyorsunuz. Ben de gerekli açıklamaları (temel) resim altı yazısı olarak yazdım. Bu serinin Sabancı Üniversitesi tarafından yayımlanmış Türkçe baskıları da var.
Bu haritaları yıllar önce ben taramıştım. Alt yazı açıklamaları ile de derslerde kullanılabilecek "yardımcı temel kaynak" olarak; faydalı olacağını söyleyebilirim. Çünkü; hem verimli hem de güvenilir kaynaklar bunlar. Bir çok haritada olan ideolojik problemler bunlarda yok denecek kadar az (hiç olmadığını iddia etmiyorum). Ortaçağ'ı gerçeğe yakın bir şekilde temsil etmeye gayret etmişler. Takdir edersiniz ki gerçeğin tam olarak temsili diye bir şey söz konusu olamaz hele de konumuz "Ortaçağ Tarihi" olursa..
Haritaların üzerine tıklayarak veya elinizle büyütebilirsiniz. Yüksek çözünürlüklü olduğu için ne kadar büyütürseniz büyütün bozulmaz, böylece ayrıntıları ve yazıları daha yakından görme şansınız olur.
Harita anahtarını en sona yerleştirmiştim ama buraya da koyuyorum. Haritaları anlamamız için bu anahtar gerekli olan bir araç çünkü.
AD, Milattan sonra olanlara işaret etmek için kullanılan bir kısaltma. Biz MS olarak kullanıyoruz. Normalde, MS kısaltmasının yıl sayısının önünde kullanılması şart değildir. Milattan önceki yıllarda mutlaka kullanılır yoksa ayırt edemezdik. Bu haritalarda ise istisnasız bütün yılların önünde kullanılmış. Ben de orijinale sadık kalarak kullanıyorum. Aslında (mesela) 362 yazmak yeterliydi.
NOT: Penguen Haritaları dememin nedeni, bu atlasların Penguen Yayınları (Penguin Publishing) tarafından yayımlanmış olması. Türkiye'de bu haritaları kullananlar kısaca böyle bahseder bu atlaslardan. Ben de geleneğe uyarak bu ismi kullandım. Aslında kendilerinin verdiği isim de farklı değil: "The Penguin Historical Atlas of...."
Kaynak: Colin McEvedy, The Penguin Atlas of Medieval History, 1976 (Birinci Baskı 1961)
Metin bana aittir. DK
..
..
Harika haritalar... Yıllarca derslerimde kullandım, İngilizce olmasına çok da aldırmayın içine girince biraz da meseleyi az çok bilince haritaların dilini kolayca çözüyorsunuz. Ben de gerekli açıklamaları (temel) resim altı yazısı olarak yazdım. Bu serinin Sabancı Üniversitesi tarafından yayımlanmış Türkçe baskıları da var.
Bu haritaları yıllar önce ben taramıştım. Alt yazı açıklamaları ile de derslerde kullanılabilecek "yardımcı temel kaynak" olarak; faydalı olacağını söyleyebilirim. Çünkü; hem verimli hem de güvenilir kaynaklar bunlar. Bir çok haritada olan ideolojik problemler bunlarda yok denecek kadar az (hiç olmadığını iddia etmiyorum). Ortaçağ'ı gerçeğe yakın bir şekilde temsil etmeye gayret etmişler. Takdir edersiniz ki gerçeğin tam olarak temsili diye bir şey söz konusu olamaz hele de konumuz "Ortaçağ Tarihi" olursa..
Haritaların üzerine tıklayarak veya elinizle büyütebilirsiniz. Yüksek çözünürlüklü olduğu için ne kadar büyütürseniz büyütün bozulmaz, böylece ayrıntıları ve yazıları daha yakından görme şansınız olur.
Harita anahtarını en sona yerleştirmiştim ama buraya da koyuyorum. Haritaları anlamamız için bu anahtar gerekli olan bir araç çünkü.
AD, Milattan sonra olanlara işaret etmek için kullanılan bir kısaltma. Biz MS olarak kullanıyoruz. Normalde, MS kısaltmasının yıl sayısının önünde kullanılması şart değildir. Milattan önceki yıllarda mutlaka kullanılır yoksa ayırt edemezdik. Bu haritalarda ise istisnasız bütün yılların önünde kullanılmış. Ben de orijinale sadık kalarak kullanıyorum. Aslında (mesela) 362 yazmak yeterliydi.
NOT: Penguen Haritaları dememin nedeni, bu atlasların Penguen Yayınları (Penguin Publishing) tarafından yayımlanmış olması. Türkiye'de bu haritaları kullananlar kısaca böyle bahseder bu atlaslardan. Ben de geleneğe uyarak bu ismi kullandım. Aslında kendilerinin verdiği isim de farklı değil: "The Penguin Historical Atlas of...."
 | |
|
 |
| MS 406 Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmış. Avrupa Hunları kuzeye yerleşmiş. Diğer büyük imparatorluk ise Pers İmparatorluğu (Sasaniler). Büyük Kavimler Göçü'nün zirve noktasına çok az zaman kalmış (MS 375). Hunların batıya sürdüğü Germen kavimlerin bir kısmı Roma sınırına yığılmış bekliyor. Bir kısmı da sınırdan içeri girmiş. Romanın kuzey sınırı artık geçişken bir sınır olmuş. Burada Vizigotların göç hareketini inceleyiniz. Vandallar ve Süevler de Roma sınırından içeri giriyor. Franklar da Roma sınırını geçmişler. |
 |
| MS 420 Kavimler Göçü'nün hemen ardından.. Roma, sınırlarını korumayı sürdürüyor ama sınır çizgisi güneye doğru inmiş. Doğu'da yeni bir güç ortaya çıkmış: Akhunlar. Hunlar hala bölgede egemen güç, diğer etnik gruplara ve özellikle Doğu Roma'ya baskı uygulamaya devam ediyorlar. Vizigotlar, İtalya'yı dolaşıp İspanyanın kuzeyine gelerek orada bir krallık kurmuşlar. Vandallar ve Süevler de İber Yarımadası'nın kuzeybatı bölümüne ulaşmış. |
 |
| MS 451 En önemli fark kuşkusuz Hunların Attila önderliğinde büyük bir güç olarak ortaya çıkmış olması. Yalnız Hunlar ismi yanıltıcı olmasın içinde her türlü etnik kökenli kabileleri birleştiren bir konfederasyon bu. Slavlar, İrani halklar, Germen kabileleri vb. Bu tür yapıları büyük bir ittifak olarak düşünmek gerekir. Vandallar, Kuzey Afrika'da bir krallık kurmuş. Burgondlar, İtalya'nın (Fransa) kuzeyinde görülüyor. |
 |
| MS 476 Sarsıcı değişimlerin olduğu bir dönem.. Batı Roma İmparatorluğu artık yok. Yıkılmış. Onun yerinde Ostrogot liderlerinden Odoakır'ın önderliğinde kurulan bir krallık var. Angıllar ve Frizyalılar İngiltere'ye girmeye başlamış. Yerel halklar (Bretonlar, Piktler.. hepsi Kelt kökenli) hala yerinde ama bu durum da değişecek. Germen kabilelerinin neredeyse hepsi Roma topraklarına girerek bir bölgeye yerleşmişler. Vizigot krallığı genişlemiş. Atilla'nın Hun birliği dağılmış. Hunlar çeşitli isimler altında varlıklarını sürdürüyor. Bretonlar, Fransa'nın batı kıyılarına göç etmiş. Bask bölgesi de ortaya çıkmış, bu da yeni bir durum. |
 |
| MS 528 Germen kabileler artık göç ettikleri alanlara yerleşip oralarda siyasi egemenliklerini kurmaya veya pekiştirmeye başlamışlar. Bugünkü Fransa artık Frankların yurdu olarak anılıyor yalnız sınırların geçişkenliğine dikkat etmeli. Sınırlar kesin hatlarla çizilmiş ve geçilemez değil. En önemli bir diğer değişiklik Angıl ve Saksonlar, Britanyaya ayak basmış kendilerine bir niş oluşturup yerli halkı ileri doğru sürmeye başlamışlar. İyice kuzeyde Laponlar, Finler, Slavlar ve Baltlar bulundukları alandan ayrılmamışlar. Ostrogot, Vandal, Vizigot ve Burgont krallıkları büyümeye devam ediyor. |
 |
| MS 528 Hristiyanlık iki ayrı yönetim birimine, bölgesine ayrılmış: Doğu ve Batı Hristiyanlığı. Bu durum günümüze kadar bu şekilde gelmiştir. Harita, Papa yönetimindeki Katolikleri (Roma, Kartaca, Selanik) ve Patriklerin idaresindeki Ortodoksların merkezlerini gösteriyor (İstanbul, Antakya, Kudüs ve İskenderiye). Şuna dikkat etmeli: Yerleşik hayata geçen Germen kavimlerinin bir kısmı Papalığın tam yönetimi altında Hristiyan dünyasına dahil olmuş, bir kısmı da Aryan yöneticiler tarafından yönetilse de Papalığın da etkisi var. Bu durum Hristiyanlığın, pagan savaşçı göçebe halklar arasında hızla yayıldığını da gösteriyor. Siyasi gücünü, egemenliğini kaybeden Roma, kilise sayesinde pagan Aryan kavimlerini asimile edecek. Hristiyanlığın İngiltere'nin Kelt bölgelerinde egemen olduğuna dikkat ediniz. Bu ilk dönemlerde Keltli misyonerlerin bu dinin yayılması için barbarlar üzerinde çalışarak oldukça etkili olduklarını da söylemek lazım. |
 |
| MS 528 Aynı yıla ait ticari yollar ve merkezler haritası Şuna da dikkat edelim, bu yıllar semboliktir, o yıllarda olduğu düşünülen veya o noktaya kadar ulaşan olgusal gelişmeleri gösterir. Anahtara bakarak büyük şehirlerin kaç kişilik bir nüfusu gösterdiğini anlayabiliyoruz. Nüfusu 50 000'den fazla olan şehirler sadece dört tane: Roma, İstanbul, Antakya ve İskenderiye. Diğer şehirler ipek ve baharat yolunun geçtiği yerler veya yakın veya farklı siyasi ve sosyal nedenlerle kalabalıklar. Harita ayrıca hangi bölgenin hangi ürünlerle öne çıktığını oralardan neler ihraç edildiğini de gösteriyor. Eski Hun bölgesi için gösterilen köle rezervuarına da dikkat edelim. Buralardan batıya ve güneye beyaz köleler ihraç ediyorlar. Bu durum yüzlerce yıl böyle devam edecek. Osmanlının da beyaz köle kaynakları esas olarak bu bölgelerdir. |
 |
| MS 565 Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) büyük bir atak yaparak eski Roma topraklarının önemli bir kısmını ele geçirmiş. Birleşik Roma imparatorluğu fikri Bizans'ı uzun dönem meşgul edecek siyasi bir hedeftir. Unutmayalım ki Batı Roma'nın yıkılması üzerinden sadece 90 yıl geçmiştir ve yaşayan/yöneten nesil, geçmişi birinci elden hatırlamaktadır. Doğuda Türk kağanlığı olarak belirtilen güç Göktürklerdir. Moğol kökenliler de Karadeniz'in kuzeyinde Avar birliğini kurmuş. Avarların da Asya'dan batıya doğru göç ettiklerini hatırlayalım. Angıl ve Saksonlar, Biritanya topraklarında ilerliyor. Franklar genişlemiş ama hala siyasi bir devlet olarak varlığından bahsedilmiyor. Vizigot ve Süev krallıkları devam ediyor. |
 |
| MS 600 Doğu Roma, batıdan toprak kaybetmeye başlamış. Doğu'da Hazarların ortaya çıktığı görülüyor. En büyük siyasi değişim İtalya'da. Lombardlar güneye inerek Kuzey İtalya'ya yerleşerek bir krallık kurmuş. Bu bölge şimdi de Lombardiya adıyla bilinir (Milano ve çevresi). Bu halkın modern İtalya tarihinde kalıcı bir etkisi olmuştur. Yine de bu halkları saf olarak düşünmemek gerekir, Lombardlar dense de içinde her türlü etnik yapıyı barındıran oluşumlar bunlar. Zaten Latince konuşacakları için İtalya ve çevresine gelen tüm Aryan halklarının asimile olduklarını eski Roma kültürüyle birleştiklerini söyleyebiliriz. Gerçekte Eski Roma kültürünü temel alan sentez bir kültürden bahsediyoruz. Hristiyanlık ve Latince bu halkları kaynaştıran birincil önemde harçlardır. |
 |
| MS 626 Avar Hanlığı, Balkanlar ve Bizans üzerine baskı uyguluyor. Önce Hunlar, sonra Avarlar ve daha sonra gelecek kabileler Balkan halklarının etnik yapısını değiştirecek. Karadeniz'in kuzeyinde Büyük Bulgar Hanlığı oluşmuş. Hazar Hanlığı, devam ediyor. En önemli gelişmeler günümüz Fransa ve İngilteresinde yaşanıyor. Buraya yerleşen halklar krallıklar oluşturmaya başlamış. Bu durum artık kalıcı olduklarını ve siyasi açıdan kurumsallaşmaya başladıklarını gösteriyor ki geri dönülemez değişimler bunlar. Pers imparatorluğunun da Bizans aleyhine genişlediğini de gözden kaçırmayalım. Yalnız burada kastedilen İlkçağ'dan bildiğimiz Pers İmparatorluğu değildir. Bu imparatorluk, Türkiye resmi tarihinde Sasaniler (224-651) olarak bilinir. |
 |
| MS 651 En önemli değişim Yakındoğu'da/Ortadoğu'da gerçekleşiyor. Yeni bir din (Müslümanlık) ve yeni bir devlet ortaya çıkmış. Muhammed'in kurduğu bu Arap-İslam devleti bu tarihlerde Halife Osman (HD: 644-656) tarafından yönetiliyor. Arabistanla sınırlı olan bu devlet topraklarını genişletmeye başlamış İran ve Mısır'ı yutmuş. Sasani İmparatorluğu sona ermiş. |
 |
| MS 737 Müslümanlığın bir siyasi güç olarak ortaya çıkışının sonuçlarını haritada görmek mümkün. Dört Halifeden sonra iktidara gelen Emevi ailesi Emeviler (Umayyad Caliphate) adı ile bilinen imparatorluğu oluşturuyor. Kuzey Afrika'nın tamamını ve İspanya'yı fethediyorlar. Bizans, Balkanlar üzerindeki egemenliğini de kaybetmiş. Bu bölgede hala savaşçı göçebeler grubundan Türk ve Moğol kökenli halklar egemen. İngiltere'de yeni bir krallık ortaya çıkmış ki bu İngiltere tarihi açısından önemli bir gelişme: Wessex Krallığı. İngiliz Krallığının kurulmasında belirleyici bir rol oynayan bu devleti Normanlar ortadan kaldıracak. Keltler artık bundan sonraki isimleri ile anılmaya başlamış: İskoçlar, Galli (Welsh) gibi. |
 |
| MS 737 Harita, Katolik ve Ortodoks dinlerinin hangi merkezden yönetildiğini ve hangi alanlara hükmettiklerini gösteriyor. İngiltere tamamen papalığın etki alanı içine girmiş. Papa'nın doğrudan egemen olduğu üç bölge var: İtalya, Fransa ve İngiltere. Doğu Hristiyanlığı ise Orta Anadolu ve Batı Anadolu (Trakya dahil) ile Balkan Yarımadası kıyılarında etkili. |
 |
| MS 737 Harita, nüfus yoğunluğunu gösteriyor. Haritanın Avrupa merkezli olduğunu ve temasının Ortaçağ'da Avrupa olduğunu unutmayalım. O nedenle sadece bu bölgeyi irdeliyor. Dünyanın farklı coğrafyalarının da farklı bir Ortaçağ hikayesi olduğunu biliyoruz ama bu başka bir harita silsilesinin işi. |
 |
| MS 737 Şehirleri ve ticaret yollarını gösteren bu haritaya göre nüfusu 50 000'den fazla olan tek bir şehir kalmış: İstanbul. Hatırlarsanız bundan önceki haritada bu sayı daha yüksekti. Bir de Avrupa'da gösterilmeye değecek ölçüde şehir olma kriterlere uyan bir yer neredeyse kalmamış. Artık, köyler, kırlık alanlar önemli, ticaret eskisi gibi değil... Feodalizmin şafağındayız. |
 |
| MS 771 En büyük değişiklikler Avrupa'nın doğusunda ve güneyinde gerçekleşiyor. Emeviler yıkılmış yerine Abbasiler geçmiş. Emeviler sadece bugün İspanya olarak bilinen bölgede egemen olarak kalmışlar. Büyük Bulgar Hanlığı üç parçaya ayrılmış olarak varlığını sürdürüyor: Tuna, Volga ve Onogur Bulgarları. Avarlar bugünkü Macaristan da var olamaya devam ediyorlar. |
 |
| MS 830 Kuzeyden yeni bir göç ve fetih dalgası başlıyor: Uzun zamandır yerlerinde duran Vikinglerin İngiltere ve Bugünkü Rusya üzerine harekete geçtiğini gözlemliyoruz. Bu durum İngiltere'de çeşitli savaşlara ve kaosa neden olacak. Abbasiler kuzey Afrika'da toprak kaybetmişler. Burada yeni halifelikler ortaya çıkmış: İdrisi ve Aglibi halifelikleri. Tuna Bulgarları, Bulgar Hanlığını oluştururken (bugünkü Bulgaristan) Onogurlar (Onoğuz diye de bilinirler) Macarlarla birleşmişler. Bundan böyle onlara Macarlar denecek çünkü Macarlar (Fin-Ogur kökenli bir halk) baskın kültür olarak o bölgede var olan halkları asimile edecekler. Frankların adı ile ortaya çıkan imparatorluğa da dikkat! |
 |
| MS 888 Birçok köklü değişiklik var. Ortaçağ dünyası böyle bir şey. Şunu öncelikle vurgulayalım 8. ve 11 yüzyllar arası Avrupa Tarihinde Vikinglerin Çağı olarak anılır. Macarlar güneye inmeye başlamış. Avrupa'nın bir çok yerinde yeni krallık ve prenslikler ortaya çıkmış. Bu tarihsel sahne Feodalizmin bölünmüş siyasi yapısını belli ölçüde yansıtıyor (tamamen yansıtmak imkansız). Norveçliler (Norslar, Vikingler) hareketlenmiş ve İngiltere ile İzlanda'ya saldırı ve işgal hareketi başlatmışlar. Kuzey İngiltere'de İskoç krallığı kurulmuş. İsveçliler (Vikingler) Rusya'da bir çok şehirde egemenlik adacıkları oluşturmuş. Bu arada Kiev adı ilk kez ortaya çıkıyor. Abbasi Halifeliği gerilemeye ve parçalanmaya devam ediyor. Görünüşte halifeye bağlı emirlikler ortaya çıkıyor. Mısır'da Tolunoğulları Emirliği kurulmuş. Ve ilk kez Germen Krallığı ve Fransız krallığı ismiyle ortaya çıkan iki devlet var. Günümüzün siyasi yapısı oturmaya başlamış ama daha çok yol var gidecek. Papalık devletine de dikkat edelim. O da bir devlet olarak var artık. Danlar ki onlar da Vikinglerdir, İngiltere'denin güney doğu bölgesini işgal etmiş. Wessex yani İngiliz krallığı küçülmüş. Bu zamana kadar Bizans egemenliğinde olan Ermeni krallığı yeniden ortaya çıkmış. Peçenek (Patziak) Türkleri de tarih sahnesinde... |
 |
| MS 925 Büyük değişiklik kuzeyden geliyor. Rus prensliği kurulmuş, bu durum Slavların da harekete geçtiğini gösteriyor. İsveçliler sınırlarına çekilmiş ama dediğim gibi o sınırları daima geçişken olarak düşünmek gerekir. Yanlış anlaşılmasın Slavlar yoktan var olmadı onlar tüm o kabile birliklerinin içinde olan halklardandı. Sadece şimdi kendi isimleri ile (çoğu zaman Bizans'ın verdiği isimlerle) tarih sahnesine çıkıyorlar. Nitekim Balkanlarda, Sırp ve Hırvat adına ilk kez rastlıyoruz. Macarlar da bugünkü bölgelerine inmişler. Bulgar kağanlığı varlığını sürüdürüyor, zamanla Slav kültürünün etkisi ile Slavlaşacaklar, dilleri değişecek vb. Yine yazayım içlerinde Slavlar zaten vardı (önceden, o anda ve sonra gelenler). Samaniler Emirliği Aral'ın güneyinde egemen. En büyük değişiklikler İngiltere'de oluyor. Orkney Kontluğu'nun güneye doğru olan etkisi ile York ve Dublin krallıkları kurulmuş. Danlar, Wessex kralı (İngiliz Krallığı) tarafından etkisiz kılınmış. Şimdi dikkat! Dan Vikingleri (Nors/Nerveç asıllı Vikingler olan Normanlar bugünkü Danimarka'dan hareketle Fransa'nın batı kıyılarına yerleşmişler. Burada hatırlarsanız bir Kelt bölgesi vardı. Bundan böyle bu bölge Normanların (Normandiya) adıyla anılacak. |
 |
| MS 1000 İngiltere'de siyasi egemenlik artık İngiliz Krallığı adıyla anılan Wessex Krallığı'na geçmiş. Orkney Kontluğu ve diğer kuzeydeki siyasi yapılar için kullanılan anahtara dikkat edersek bunların hepsinin İskandinavya kökenli yani Vikingler olduğunu görebiliriz. Rus Prensliği genişlemiş. İzlanda, "İzlanda Topluluğu" adıyla isimlendirilmiş. Orada da Vikingler egemen. İran ve Irak'ta, Abbasiler artık yok, onun yerine Şii ideolojisi ile yönlendirilen Büveyhoğulları Emirliği var. Bir çok yerde Abbasi halifesine görünüşte bağlı olan emirlikler kurulmuş (Diyarbekir, Musul, Halep, Azerbeycan vb.). Abbasiler yok olmuş olsa da halifenin sembolik siyasi varlığı Bağdat'da devam ediyor. Haritadaki Derbent kelimesine dikkate edin. Burası Kavimlerin güneye göç için kullandıkları "Derbent Geçidi". Diğer önemli gelişme Gazneli Mahmud'un kurduğu devlet. Endülüs Emevileri, Kuzey Afrika'dan toprak almış ki orası Fatimilere aitti. Fatimiler doğuya doğru yayılarak Mısır dahil her yeri ele geçirerek buralarda Şii İslam devletlerini kurmuşlar. Ve Halifelik adını kullanıyorlar. Görünüşte bile olsa bir egemen devlete bağlı değiller. Germen İmparatorluğu çok büyümüş. Papalık devleti de dahil bütün kuzey İtalyayı kendine katmış. Bulgarlar ve Macarlar kesik olmayan çizgilerle belirtildiğine göre demek ki bu halklar artık yerleşik hayata geçmiş. Macar Göçleri de Balkanlardaki etnik ve sosyal yapıyı etkiliyor, değiştiriyor. |
 |
| MS 1000 Avrupalının gözünde dünyanın tamamı böyle bir şeydi ve Doğu'ya dair bilgileri bunlarla sınırlıydı. |
 |
| MS 1000 Egemen dinlerin dağılımı ve yönetim yerleri İslam dininin sınırları da belirtilmiş. Antakya'da Ermeni Kilise'sinin bağlı olduğu Monofizit Hristiyanlık merkezi var. Monofizitler, İsa'da insani doğanın değil tanrısal doğanın hakim olduğuna inanırlar. Tanrısal doğa, insani doğayı yok etmiştir. Balkanlardaki Ohri'ye de dikkat! |
 |
| MS 1000 Şehirler ve ticaret yolları haritası Kuzey bölgelerinde ticaret yapan üç etnik grup var ve ticaret rotaları da bunların ismiyle anılıyor: Vikingler, Varanglılar ve Bulgarlar. Bu isimler daha çok resmi ve yazılı kayıklardan öğrendiğimiz isimler. O nedenle bu tür nitelemelere dikkatli yaklaşmak gerekir. Ticaret yapanlar kesinlikle her türden etnik gruplardı ama yazılı kaynakları yazanlar, gözlemlerine göre isimlendirme yapmış. Örneğin Bizans halkı ve yöneticileri nihai olarak Bulgarlardan mal satın aldıysa ticaret yolu da Bulgarların adıyla anılıyor. Gerçekte ticaret yapanların kendilerine ne dediklerini ve nece konuştuklarını bilmiyoruz. 50 000'in üzerinde iki şehir var: İstanbul ve Bağdat. Hala beyaz köle ticaretinin yapıldığını da anlıyoruz. Slaves yani köle kelimesi Slavlardan gelmedir. En çok köle olarak onlar kullanıldığı ve hatta bizzat ticaretini onlar yaptıkları için köle ismi de bu halkın adı olarak yerleşmiştir. Osmanlıların da en çok Slav kökenli köleler kullandığını hatırlayalım (Kapıkulları... en ünlüleri Yeniçerilerdi). Harita Mekke'ye doğru oluşan Hac Yolu'nu da gösteriyor. Ana ticaret yolları; Anadolu ve Ortadoğu'da, Avrupa'dan daha canlı. |
 |
| MS 1030 Rus prensliği bölünmüş, Bulgar krallığı ortadan kalkmış, Macarlar genişlemeye devam ediyor. İngiltere'de İngiliz Krallığı ortadan kalkmış bu bölge ve deniz ötesine kadar yayılan alanda Danların bir imparatorluğu var (Vikingler, Bugünkü Danimarka'ya isim verenler). Endülüs Emevileri paramparça olmuş. Ortaya çok sayıda beylik çıkmış. Leon ve Navarre krallıklarına dikkat.. Germen İmparatorluğu gücünü koruduğu gibi daha da genişlemiş. Neredeyse tüm italya elinde. Kuzeydoğudaki Oğuz Türklerine ve Karahanlılara da dikkat edelim. |
 |
| MS 1071 Büyük değişim yine Doğu'dan gelen yeni bir güçle başlıyor: Selçuklular. Eski Abbasi (İran, Irak, Suriye vb.) toprakları ve Doğu Anadolu, Selçukluların egemenliğine girmiş. Bu noktada Bizanslıların yenildiği 1071 Malazgirt savaşını da hatırlayalım. Fatımiler, Selçuklu lehine küçülmüş. Kuzey Afrika'da büyük bir göç, saldırı ve yağma hareketi var. Bunu yapan topluluk Beni Hilal diye biliniyor. Beni Hilal bir çok bedevi Arap kökenli kabilelerin ortak adı. Ve diğer en önemli değişim Normanların yarattığı etki. 11. yüzyıl, Normanların yüzyılı olarak bilinir. Normanlar bir çok yeri kalıcı olarak ele geçiriyor ve burada krallıklar kuruyorlar. En önemlisi İngiltere (Angıl-Sakson) kralını Hastings (1066) savaşında yenerek burada bir krallık kurmaları (Fatih William/I.Willam). Bu krallık İngiltere ve Avrupa'da sistemi kökünden değiştirecek yeni bir olguya yol açtı: Feodal Sistem. Bazı tarihçiler feodalizmi daha erken başlatsa da (ki belirtiler var) çoğu; bu sistemin tüm yönleriyle ortaya çıkmasına bu dönemdeki Norman fetihlerinin/geleneklerinin olduğunu yazar. Şuna da dikkat Normanlar sadece İngiltere'de değil İtalya'da da krallıklar kuruyorlar. Germenler, Burgondları ilhak etmiş. |
 |
| MS 1092 Bugün Rus adını verdiğimiz halklar kendi ana bölgelerinde bir çok prensliğe bölünmüş durumdalar. Bunların en büyüğü Kiev Prensliği. Bizans, Anadolu'yu kaybetmiş. Elinde Trakya, Balkanlar ve Adalar kalmış. Leon ve Kastilya krallıkları birleşmiş. Germen imparatorluğu, Fransa'dan toprak ilhak etmeyi sürdürüyor. Fas kökenli, Berberi Murabıtlar (Almoravid), İber yarımadasının güneyini de kendine katmış. Bu arada her zaman karşımıza çıkan Alanlara da dikkat edelim. Bunlar Hint-Avrupa asıllı Kafkas halklarından. Bugünkü Osetlerin ataları. Alamut Kalesi de haritada görünüyor. |
 |
| MS 1100 Haçlı Seferleri'nin başladığı an.. Birinci Haçlılar, Balkanlardan Anadolu (Rum) Selçuklarının ülkesine giriyorlar. Bu arada Bizans, Ege kıyılarını geri almış. Haçlılar, İznik yakınlarındaki savaştan sonra içeri doğru ilerleyip Urfa, Antakya ve Kudüs'e ulaşıyorlar. Fatimiler iyice küçülmüş. Hiç bahsetmedim ama Polonya prensliğinin de, Rus prenslikleri ile başından beri var olduğuna da dikkat edelim. İspanya'da az sayıda Müslüman beylik kalmış. Yine hiç bahsetmemiştim bir de Venedik deniz devletine dikkat edelim bir müddettir o bölgede bağımsız olarak varlar ve giderek daha da güçlenecekler. |
 |
| MS 1130 Haçlılar, Urfa ve Tripoli'de kontluk, Antakya'da prenslik, Kudüs'te krallık kurmuşlar. Haçlı sınırın hemen dışında Selçuklulara bağlı güçler var. Şam'da bir Müslüman beylik bulunuyor. Selçuklu İmparatorluğu parçalanmış. Ortadoğu'da görece hakim güç İran Selçukluları. Esas Selçuklu devletinin merkezi Merv şehri. İtalyadaki şehir devletlerine de dikkat etmeli mesela: Pisa, Amalfi ve Napoli.. Anadolu Selçukluları, Haçlılardan sonra güç kaybedince her yerde Müslüman beylikleri ortaya çıkmış. |
 |
| MS 1173 Cumhuriyet nitelemesiyle isimlendirilmiş olan Novgorod'a dikkat edelim. Çünkü o dönemde istisnai bir durum bu. Elbette İtalyan şehir devletleri hariç. Novgorod, Rus prensliği ile mücadele edecek ve sonunda kaybedecek. Kuzeyin, ticaret sayesinde öne çıkan şehirlerinden biri. Norman Krallığı, İngiliz Krallığı adını almış. Galler bölgesinin (Welsh) her zaman ayrı durduğunu da not edelim. İngiltere, Fransa'dan önemli miktar da toprak da elde etmiş. Yine sözünü etmediğimiz Bohemya krallığına dikkat edelim. Bu krallık günümüz Çekya'sının öncü devletidir. Murabıt halifeliği yıkılmış yerine Muvahhidler (Almohad) halifeliği kurulmuş. Ortadoğu'ya gelince; Zengiler Devleti (Zangid) kurulmuş, Fatimiler bunun sonucu olarak ortadan kalkmış. Antakya Prensliği, Bizans'ın yönetimine girmiş, Urfa Kontluğu, Zengilerin eline geçmiş. Haçlıların elinde Tripoli Kontluğu ve Kudüs Krallığı kalmış. Normanlar, Sicilya ve Güney İtalya'da bir krallık kurmuş. |
 |
| MS 1212 Yine büyük siyasal değişimler dönemi... Haritada 1204 yılında başlayan 4. Haçlı Seferi'nin sonuçlarını görüyoruz. Bizans; Balkanlar, Trakya ve İstanbul'u kaybediyor. İznik ve Trabzon'da iki tane Bizans devleti ortaya çıkıyor. Bizans'ın yerini Latin İmparatorluğu almış. Bizans'ın yok olması Bulgaristan'ın yeniden ortaya çıkmasını sağlamış. Sırplar prenslik kurmuş. Orta Anadolu'da hala Rum Selçukluları hakim. Zengilerin yerine Eyyubiler Devleti kurulmuş. Onlar, Mısır dahil egemenlik alanınını Kafkaslara kadar genişletmiş. Haçlı devletleri Doğu Akdeniz kıyılarına hapsolmuş durumda (Antakya-Tripoli Prensliği, Kıbrıs ve Acre Krallığı). Bizans yıkılınca bu sefer Kilikya bölgesinde bir Ermeni Krallığı ortaya çıkmış. Kudüs Krallığı, Eyyubilerin eline geçmiş. Abbasi Halifeliği, Bağdat ve civarında daha çok sembolik olarak varlığını sürdürüyor. Alamut Kalesi hala yerinde. Norman Krallığının adı Sicilya Krallığına evrilmiş. İspanya'da giderek güçlenen eskiden beri bildiğimiz krallıklar var. Fransa bir kısım topraklarını geri almış. Germen İmparatorluğu varlığını aynen sürdürüyor. Yalnız görünüşe aldanmayalım bu imparatorluk da krala bağlı parçalardan oluşuyor. Bunu haritada göremiyoruz. Ortaçağ'da bu kadar net bir merkezi hakimiyetten söz edilemez. En ilginç gelişmelerden biri Bosna'nın ortaya çıkışı. Bunların da Macarlar gibi Katolik olmadığını Hristiyanlığın, heretik koluna bağlı olduklarını not edelim (Bogomiller). |
 |
| MS 1212 Dinlerin dağılımı ve yönetim merkezleri İstanbul, Latinlerin elinde olduğu için Papa'ya bağlanmış, Ortodoks Kilisesinin başı olarak İznik Patrikliği işlevsel görünüyor (Ekümenik Kilise, eşitler arasında birinci kilise vb.). Haçlı seferleri sonucunda Katolik dünyası genişlemiş. Balkanlarda Ortodoks olarak kalanlar Sırplar ve Rum despotlukları... |
 |
| MS 1212 Ticaret Yolları ve Merkezleri Yeniçağ'a çok var ama yaklaşıyoruz. Bunun ipuçlarını haritada görmek mümkün. İtalya'da çok sayıda şehir devleti ortaya çıkmış, bunlar ticaret yapan ve bu sayede zengin olan, bugün de var olan şehirler. 50.000 ve üzeri nüfuslu üç şehir var: İstanbul, Kahire ve Bağdat. İstanbul'un her zaman listede olduğunu da hatırlayalım. Bazı şehir isimleri ilk kez karşımıza çıkıyor: Londra, Paris, Cenova vb. Nitekim Cenova, Ceneviz devletinin merkezi şehri. Haritada, Venedik ve Ceneviz devletlerinin ana ticaret yolları da gösterilmiş. Avrupa'da şehirler deniz ticaretinin yapıldığı yerlerde veya yakınlarında gelişiyor. Ticari ürünlerde çeşit artmış. Önceki haritalarla karşılaştırılarak bunları bulunuz. |
 |
| MS 1230 Haritada Kılıç Şövalyeleri (Knights of the sword) olarak ismi geçen tarikatın diğer adı Livonyalı Kılıç Kardeşleridir. Bu tarikat Haçlı Savaşları sırasında yani 1100 ile 1300 yılları arasında ortaya çıkan 12 dini şövalyelik emrinden biri ve Alman kökenli bir tarikattı. Riga başpiskoposu Albert tarafından, 1202'de kurulmuş bu askeri tarikatı Papa III. Innocentius, 1204'te kutsamış ve tarikat üyeleri "savaşçı rahipler" olarak tanınmıştı. Haritada Töton Şövalyeleri de (Teutonic) gösterilmiş. Dönemin en önemli değişikliği Moğolların gelişidir. Bu fetih ve yağma saldırıları da siyasi haritaların değişmesine neden olacak. İstanbul hala Latinlerin elinde. |
 |
| MS 1278 İran ve Irak'ta Moğolların bir kolu olarak İlhanlılar Devleti (Ilkhanate) ortaya çıkmış. Çağatay (Jagatai) Hanlığı'ndan gelen güçler İran üzerinden batıya doğru saldırılarına devam ediyor. 1258 yılında Bağdat'ı alıp Abbasi Halifeliğine son veren de bu saldırılar. İznik imparatorluğu (Nicaea, Bizans) tekrar bir kısım eski topraklarını geri almış. İstanbul da dahil. Trabzon Rum imparatorluğu (Trebizond) varlığını sürdürüyor. Mısır'da, Eyyubilerin yerine yeni bir devlet kurulmuş: Memluklar (Mamluk) Hazar'ın kuzeyinde yine Cengiz imparatorluğunun bir parçası olarak Altın Orda Devleti (kurulmuş. Bu hanlık, doğu ve orta Avrupa'ya seferler düzenliyor, başarılı olduğunu genişlettiği topraklardan anlıyoruz, çünkü o zamanın başarı ölçüsü buydu. İngiltere ve Fransa arasında siyasi mücadele var. Fransa, İngiltere'ye bağlı yerlerin bir kısmını geri almış. İngiltere, İrlanda'nın doğu kesimini işgal etmiş. Töton Şövalyeleri kendine bağlı alanları genişletmiş. Kastilya İmparatorluğu çok büyümüş ve Granada'da sıkışmış bir Müslüman devlet dışında Müslümanlara ait bir toprak parçası kalmamış. Muvahhidler de yıkılmış. Aragon Krallığı da büyüyor. Papalık devleti yeniden ortaya çıkmış. |
 |
| MS 1346 İlhanlıların egemenlik sürdüğü topraklara hanedanlığa bağlı (Eratnaoğulları vb.) ve bağlı olmayıp da mücadele eden rakip güçler (Celayiroğulları, Timur vb.) var. Anadolu'nun orta ve batısında beylikler ortaya çıkmış. 2 numarayla gösterilen beylik Osmanoğulları. Bizans'ın elinde İstanbul, Balkanların bir kısmı ve Trakya kalmış. Gerek Venedik gerekse Cenevizliler, Ege ve Akdenizdeki kıyı ve adalarda kendilerine bağlı koloniler oluşturuyorlar. Haçlılardan geriye bir şey kalmamış. Sadece Kıbrıs krallığı ve Rodos şövalyeleri varlığını sürdürüyor. Galler ortadan kalkmış, İngiliz krallığına bağlanmış. |
 |
| MS 1346 Dinlerin dağılımı ve yönetim merkezleri İstanbul yeniden Ortodoks Hristiyanların "merkezi" kilisesi olmuş. Katolik dünyanın yönetim merkezi değişmiş, yeni yer: Avignon. |
 |
| MS 1346 Nüfus yoğunluğunu gösteren harita Buna göre Fransa ve İtalya'da nüfus yoğunlu diğer yerlere göre oldukça fazla. |
 |
| MS 1346 Rönesans, Keşifler ve diğer bir deyişle Yeniçağ'ın şafağındayız. Aslında Rönesans'ı kimi yazarlar 14. yüzyılda başlatır ama genel kabul 15. yüzyılın ikinci yarısından itibarendir. Keşifler dönemi de öyle. Nüfusu 50. 000'in üzerinde çok sayıda şehir ortaya çıkmış: İstanbul, Tebriz, Kahire, Floransa, Cenova, Milano, Venedik, Paris ve Ghent. Ticareti yapılan ürünler zenginleşmiş, çeşit artmış. Akdeniz ticaret yolları kuzey ticaret yolları ile birleşmiş. Deniz yolu ve buradan yapılan ticaret çok canlı. Kara yolları için aynı durumu söyleyemiyoruz. |
 |
| MS 1346 Veba'nın yayılım haritası Avrupalıların Kara Ölüm dediği Veba, görüldüğü gibi 1346 yılında Saray ve civarında ortaya çıkıyor. Haritada ticaret yolları üzerinden nasıl dağıldığını görebiliyoruz. |
 |
| MS 1361 Osmanlı Beyliği, Marmara bölgesine yayılmış, İlhanlıların yerine Celayiroğulları geçmiş, bu durum beyliklerin bağımsız davranmasını veya otorite olduklarının ilanını kolaylaştırıyor. Doğu Anadolu civarında Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleri var. Bizans imparatorluğu çok küçülmüş. Altın Orda Hanlığı hala yerinde, bu arada Moskova prensliğine ve komşusu Novgorod'a dikkat edelim. Hapsburg hanedanı tarafından yönetilen Avusturya'nın da siyasi bir güç olarak ortaya çıktığını fark edelim. İngiltere ve Fransa arasında toprak savaşları devam ediyor, İngiltere yine önemli bir miktarda toprağı kendine katmış. Aragon krallığının da denizlerde nasıl geliştiğini görüyoruz. |
 |
| MS 1401 Fransa, Germen İmparatorluğu aleyhine geliştiği gibi başka bölgelerde de atakta. Örneğin Cenova'yı himayesine almış. Burgonya Düklüğü yeniden ortaya çıkmış, En büyük değişim Osmanlı Devletinde: Istanbul, Trakya ve Balkanları ya doğrudan kendine katmış ya da himayesi altına almış. Doğuda Fırat nehrine kadar dayanmış. Doğuda gelişen yeni bir güç var: Timur'un Devleti. Litvanya Dükalığı genişlemeye devam ediyor. Töton Şövalyeleri hala etkin ve güçlü. |
 |
| MS 1430 Kalmar Birliği'nden söz etmek gerekirse; Bu birlik gelişen Alman egemenliğe karşı İsveç, Norveç ve Danimarka tarafında kurulan siyasi bir birliktir (Vikingler) Birliğin etki alanı; İzlanda, Finlandiya ve Grönland'ı da kapsıyordu. İngiltere ve Fransa çekişmesi devam ediyor bu sefer de İngiltere deniz ötesi komşu bölgeyi ele geçirmiş ve devletin ismini Fransa ve İngiltere Krallığı olarak değiştirmiş. Aragon Krallığı Sicilya'yı da alarak Akdeniz'de egemenlik kurmaya başlamış. Portekiz Krallığında değişen bir şey yok ama onun da Cebeli Tarık Boğazı'nın Afrika kıyısındaki Septe'yi (Ceuta) kendine bağladığına dikkat edelim. Bu Portekiz deniz imparatorluğunun, deniz aşırı sömürgeciliğinin ilk adımı olarak sayılır. Burası bugün İspanya'ya bağlıdır. Cenevizliler, Karadeniz kıyılarında koloni oluşturmaya devam ediyorlar. Haritada Candaroğullarının yanında görünen yer Amasra Kolonisi. En büyük değişim Osmanlı devletinde. Doğudaki bütün topraklarını kaybetmiş onun yerine eski Anadolu beylikleri yenden kurulmuş. Bunun nedeni; Yıldırım Bayezid'in 1402'de Timur'a yenilmesi. |
 |
| MS 1483 Harita Fatih dönemi sonundaki Osmanlı İmparatorluğu'nu da gösteriyor. İstanbul fethedilmiş, Kırım, Karadeniz ve Balkanlara hakim olmuş. Doğup Anadolu ve İran, Irak Akkoyunlular Devleti'nin elinde. Altonorda Hanlığı bir kaç parçaya ayrılmış: Kırım Hanlığı, Astragan Hanlığı, Kazan Hanlığı.. Timurlular ana bölgelerine çekilmiş (Semerkant), Moskova Prensliği ortaya çıkmış, Polonya ve Litvanya birleşince büyük bir devlet ortaya çıkmış. İsveç, kral naipliği görevini sürdürüyor (Kalmar Birliği), Burgondlara bağlanan Hollandayı da haritada görüyoruz. Burgondlar bu devirde, evlilik, haciz, soy bağlarını kullanarak geniş ve zengin bir alana egemen olacaklar. İngiltere, Fransa topraklarından tamamen çekilmiş. |
 |
| MS 1483 Dinlerin dağılımı ve yönetim merkezleri İstanbul fethedildiği için burası Ortodoksların ana yönetim merkezi olmaktan çıkmış. Bu andan itibaren Ortodoks kiliseleri bağımsız hareket edecekler. Şu anda da bir merkezi kilise (ekümenik) tarafından yönlendirilmezler. |
 |
| MS 1483 Şehirler ve Ticaret Yolları Nüfusu 50. 000'i aşan şehirlere Napoli de katılmış. Şehir sayıları artmış, yeni liman şehirleri ortaya çıkmış. Özellikle Kuzey İtalya, Belçika-Hollanda bölgesi bu açıdan dikkati çekecek kadar gelişmiş. İspanya'da da yüksek nüfuslu şehirlerin ortaya çıktığını görüyoruz. Şehirleşme Kuzey Afrika'ya doğru genişlemeye başlamış. Ticaret yolları Akdeniz ve Atlas Okyanusu kıyılarında eskisinden daha canlı olarak sürdürülüyor. |
 |
| Genel Harita Burada önemli bölgeler, fiziksel özellikler, yapılan belli başlı savaşlar vb. hepsi bir arada gösterilmiş. |
 |
| Anahtar Harita |
 |
| Anahtar Harita |
Kaynak: Colin McEvedy, The Penguin Atlas of Medieval History, 1976 (Birinci Baskı 1961)
Metin bana aittir. DK
Yardımcı Haritalar
.. |
| EK 1: 8. 9. yüzyılda Avrupa'da yaşayan Slav Kabileleri ve diğer halklar |
..
..