Silah Olarak Sanat: John Heartfield’in Ajitprop Fotomontajları

Asıl adı Almanca Helmut Herzfeld olan 
John Heartfield, kendini Polis Komiseri Zorgiebel ile birlikte.
kolajlamış. Arbeiter-Illustrierte-Zeitung için fotomontaj (AIZ, Berlin), 1929

J. H; George Grosz ile 1920'lerde Almanya'da yaygınlaşan materyalizm, açgözlülük ve ahlaksızlıktan nefret etti ve her iki sanatçı da Alman karşıtı bir protesto olarak isimlerini değiştirdi. Ancak Heartfield'ın amacı, sosyal enerjiyi harekete geçirmek, güçlü siyasi sanatıyla Nazi rejimindeki kötülükleri, yozlaşmayı, tehlikeleri ve gücün kötüye kullanımını ifşa etmekti.

John Heartfield; Hitler iktidara gelmeden önce de politik mesaj yüklü, ajite edici (kışkırtıcı), ajite etme yoluyla propaganda (ajitprop) yaptığı kolaj ve fotomontajlarını yayımlıyordu. Fotomontaj tekniğini bulan ilk sanatçı olduğu düşünülür. Nazi Almanya'sı döneminde kendini tutuklamaya gelenlerden son anda kaçabildi. Çek Ülkesine gitti orası da işgal edilince bu sefer de İngiltere'ye kaçtı.

Alman antifaşist sanatçı John Heartfield bir pasifistti. Üçüncü Reich'ın içinde ve gölgesinde çalışarak Gestapo'nun En Çok Arananlar Listesi'nde beş numaraya kadar yükseldi. Tek suçu; diktatörlerin faşist yalanlarını ifşa etmek için silahını kullanmak yani sanatını icra etmekti. Ayrıntılı öyküsünü okumak isteyen linke bakabilir.

Şimdi en önemli eserlerine göz atalım.

Yukarıdaki afiş; Heartfield'ın Kurt Tucholsky'nin parlak romanı Deutschland, Deutschland, über alles [Almanya Almanya her şeyin üstünde] 1929 için yaptığı tarihi reklam grafik tasarımıdır. Tucholsky'nin burjuvaziyi hicveden romanı, Alman Weimar Cumhuriyeti'nde anında bir başarıya dönüşmüş, romanın tanınmasında bu satirik reklam afişinin de katkısı büyük olmuştu. Heartfield, 1968'e kadar yaşamasına rağmen en bilinen eserleri Weimar dönemine ve II.Dünya Savaşı'ndan önceki yıllara aittir.

Siyasetçi Johannes R. Becher’ın The Only Just War’ı için
kapak tasarımı. Fotomontaj, 1926

İlk Dada sergisinin büyük açılışı: Uluslararası Dada Fuarı, Berlin, 5 Haziran 1920. Tavandan sarkan ana figür,
domuz kafalı bir Alman subayının büstüydü. Soldan sağa: Raoul Hausmann , Hannah Höch (oturan),
Otto Burchard, Johannes Baader , Wieland Herzfelde , Margarete Herzfelde, Dr. Oz (Otto Schmalhausen), 
George Grosz ve John Heartfield . 

                                                               John Heartfield, Berlin Dada sanat akımının kurucusu ve katılımcısı idi. 

J.H, sanatçının toplumdaki rolü konusundaki radikal anlayışını yerine getirmedikleri için 

kısa süre sonra Dadaistlerden ayrıldı.

..

Potemkin Zırhlısı film afişi 1926

Heartfield; hiciv sanatının ustasıydı. Gazete, dergi ve reklamlardan görüntüleri kullanarak ve uyumsuz ayrıntıları yan yana getirerek, güçlü anlamları olan şaşırtıcı resimler yarattı. Fotomontajlarının çoğu 1930 ile 1938 yılları arasında Alman sol gazetesi AIZ'de (Arbeiter-Illustrierte-Zeitung veya Workers'I llustrated Newspaper) yayınlandı. Eserleri; yarım asırdan daha önceki veriler ve olaylarla uğraşsa da bugün bile güçlü ve anında anlaşılır olmaya devam ediyorlar.

Eserlerinden seçilerek hazırlanmış bir kolaj

Savaştan sonra döndüğü Alman Demokratik Cumhuriyeti Sanat Akademisi'ndeki görsel sanatçıların çoğu Heartfield'ın çalışmalarını sanat olarak kabul etmek ve montajcıyı [Monteur] sanatçı olarak görmek için yedi yıla ihtiyaç duydu.

"6 Milyon Nazi Seçmen
Büyük Bir Ağız İçin Yemek"
1930

Nazilerin Büyükbabamı Öldürmeye Geldiği Gece

Heartfield, sürgünde AIZ için iş yaratmaya devam etti. Savaş yıllarını İngiltere'de Penguin Books ve Lindsay Drummond gibi yayıncılar için grafik sanatçısı olarak çalıştı. Yukarıdaki çizgi romanda torunu; büyükbaba Heartfield'ın Almanya'dan kaçışını anlatıyor.

"Alman Üniversitelerinde Yeni Başkan."
Arbeiter-Illustrierte-Zeitung (AIZ, Prag), 31 Ağustos 1933

Goering: Üçüncü Reich'in İnfazcısı, 1933 

Nazi sembolüne sanatçının yorumu 
"Kan ve Demir"
"Yeni devlette eski slogan!"  8 Mart 1934

 Süpermen Adolf

"Adolf, the Superman : Swallows Gold and Spouts Junk.

" Photomontage for the Arbeiter-Illustrierte-Zeitung (AIZ, Berlin), July 17,1932

Başkalaşım
"Alman Doğa Tarihi." Arbeiter-Illustrierte-Zeitung (AIZ, Prag), 16 Ağustos 1934

Hitler Selamının Anlamı.
"Arbeiter-Illustrierte-Zeitung için Fotomontaj (AIZ, Berlin), 16 Ekim 1932

Her bir yumruk sıkılmış tek bir yumruk olur!
 {AIZ, Prague), Ekim 4, 1934, kapak sayfası

 "Bir elde 5 parmak vardır" 1928

Heartfield'ın bazı fotoğraflarında montaj unsuru fotoğrafın
çekilmesinden önce gelir - bunlar sahnelerdir.

Bazen, karmaşık bir montajda Heartfield, hedefine ulaşmasını sağlamak için karikatürünün izlediği yolu olduğu gibi koruyarak birkaç metin ekler.

Fotoğraf ve metnin etkileşimi, özellikle açık bir elin meşhur seçim afişinde belirgindir. Komünist seçim listesinin 5 sayısı, posterin hitap ettiği kişilerin bilincine mümkün olan her şekilde yayılıyor. 5 rakamı haykırılır ve beş kelimesi açık avuç içi ile tekrarlanır.

Ama burada bile en önemli şey, fotomontajın başlangıç ​​noktası, fotoğrafın yeniden yorumlanmasıdır. Beş parmak, sadece beş numaranın bir temsili değildir, o aynı zamanda düşmanı ele geçirmeye hazırlanan bir eldir, pençedir.

 

Brecht'in Cesaret Ana oyunun afişi
Fotoprojeksiyonda John Haertfield'in hemAlmanca hem de İngilizce soyadı var.
Hertfield, Berliner Ansemble için afiş ve sahne dekorları tasarlamıştı. 1951
Bu oyunun gösterimi sırasında arka perdeye slaytlar yansıtılmıştı.

Kaynaklar

https://dangerousminds.net/comments/john_heartfield_the_original_culture_jammer

https://apps.carleton.edu/politicalgraphics/artists/heartfield/

https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/political-dada-art/political-art-books

https://assets.moma.org/documents/moma_catalogue_393_300063085.pdf (yazılı metin, iyi bir kaynak, 360 sayfa)

https://www.thenation.com/article/culture/john-heartfield-photomontage-nazi/

https://en.wikipedia.org/wiki/Dada

https://tr.pinterest.com/pin/318348267389360430/?amp_client_id=CLIENT_ID(_)&mweb_unauth_id=&from_amp_pin_page=true

https://www.fostinum.org/john-heartfield.html (harika bir kaynak)

https://www.moma.org/artists/8233

https://www.johnheartfield.de/kosmos-heartfield#239954

Hazırlayan: Dilara Kahyaoğlu

Masalların Analizi İçin Vladimir Propp tarafından Hazırlanan Çizelgeler

 

çizim: Naomi Bardoff

[Bu metin, Propp’un “Masalın Biçimbilimi (Olağanüstü Masalların Yapısı)” eserinin son bölümlerinde bulunmaktadır. Propp'un amacı, Rus halk masallarından oluşan bir külliyatın anlatı yapılarını temel parçalara ayırmak ve sonunda her bir masalın olay örgüsünü temsil eden formüller üretebilen bir sistem yaratmaktı. Propp'a yöneltilen en ciddi olumsuz eleştiri şudur: "İncelediği masalların tarihsel ve sosyal bağlamını tamamen görmezden geldi. Hepsinin aynı "anlatı işlevleri" (olası eylemler) yapısına sahip olduğuna inandığı bir grup Rus halk masalıyla çalıştı." Ve olumlu bir sonuç olarak da şu söylenir: "Yine de Propp'un çalışması daha sonraki Yapısalcı harekette çok etkili oldu ve Claude Lévi-Strauss ve Claude Bremond gibi eleştirmenlere ilham verdi. Alan Dundes'in 1978'de Morfoloji'nin İngilizce çevirisine girişinde belirttiği gibi : "Propp'un çalışması, devasa da olsa yalnızca bir ilk adımdır." Propp'un çalışması, bilişsel psikoloji alanında da okuma sürecine ve çocuklar tarafından hikaye yapılarının tanınmasına yönelik araştırmalarda kullanılmaktadır." kaynak]

Vladimir Propp

Yalnızca kişilerin işlevlerini inceleyebildiğimiz ve bü­tün öbür öğeleri bir yana bırakmak zorunda kaldığımız için, burada olağanüstü masalın bütün öğelerini içeren di­zelgeyi veriyoruz. Bu dizelge, her masalın içeriğini tüket­memektedir ama bunların çoğu söz konusu dizelgede bü­tünüyle yer almaktadır. Çizelgelerin her birini bir kâğıt üzerinde düşünecek olursak, başlıklar yatay olarak, bu başlıkları izleyen veriler de dikey olarak yazılabilir. Kişile­rin işlevleri yukarıda 3. Bölümde belirttiğimiz düzeni izler.

Öbür öğelerin düzeni bazı değişikliklere yol açar ama bu durum genel çizelgeyi değiştirmez. Ayırt ettiğimiz öğele­rin ya da bazı öğe kümelerinin incelenmesi, genel olarak masalın derinlemesine incelenmesine geniş görüş açıları sağlar ve böylece masalın oluşumu ve gelişimi sorunuyla ilgili tarihsel incelemeyi hazırlamış olur.

ÇİZELGE I

Başlangıç Durumu

1. Uzamsal - zamansal tanım ("bir krallıkta")

2. Ailenin kimlerden oluştuğu

a) adlar ve durum

b) kişilerin kategorisi (gönderen, arayıcı, vb.) EK 1

3. Kısırlık

4-5. Bir erkek çocuğun dünyaya gelmesi için dua

4. duanın biçimi

5. duanın güdülenmesi

6. Gebeliğe yol açan neden

a) bilerek gebe kalma (balığı yeme, vb.)

b) rastlantıyla gebe kalma (bezelye yutma, vb.)

c) zorla gebe kalma (genç bir kız, ayı tarafından ka­çırılır, vb. )

7. Olağanüstü doğumun biçimi

a) bir balıktan ve sudan

b) bir ocaktan

c) bir hayvandan

d) değişik bir biçimde

8. Vahiyler, kehanetler

9. Kötülükten önce mutluluk

a) doğaüstü

b) ailesel

c) tarımsal

d) değişik biçimler

10-15. Geleceğin kahramanı

10. adı, cinsiyeti

11. hızla büyümesi

12. ocakla, küllerle bağlantı

13. zihinsel nitelikler

14. afacanlık

15. başka nitelikler

16-20. Geleceğin düzmece kahramanı (bunun ilk türü erkek kardeş, ana ya da baba ayrı kızkardeştir, bkz. yu­karıda 9. bölümün "Masalların Bileşimi" başlıklı alt bölümü)

16. adı, cinsiyeti

17. kahramanla akrabalık derecesi

18. olumsuz nitelikleri

19. kahramanınkilerle karşılaştırılan zihinsel nite­likleri (her ikisi de akıllıdır)

20. başka nitelikler

21-23. Erkek kardeşlerin ağabeylik hakkı konusunda tartışmaları

21. tartışma ve karar biçimi;

22. üçlemeler sırasında yardımcı öğeler;

23. tartışmanın sonucu.

 

 

ÇİZELGE II

Hazırlayıcı Bölüm

24-26. Yasaklama

24. işlevi yerine getiren kişi

25. yasaklamanın içeriği ve biçimi

26. yasaklamanın güdülenmesi

27-29. Uzaklaşma

27. işlevi yerine getiren kişi

28. uzaklaşma biçimi

29. uzaklaşmanın güdülenmesi

30-32. Yasağın çiğnenmesi

30. işlevi yerine getiren kişi

31. yasağı çiğneme biçimi

32. güdülenme

33-35. Saldırganın ilk kez ortaya çıkışı

33. adı

34. olaya katılma biçimi (yandan gelerek yaklaşma)

35. ortaya çıkışın dış özellikleri (uçarak gelir ve tavandan geçer)

36-39. Soruşturma, bilgi isteme

36. işlevi yerine getiren kişi

a) soruşturma, saldırganın kahraman üstüne bilgi istemesi

b) karşıt durum;

c) başka biçimler. EK I

37. istenilen şey

38. güdülenmeler

39. üçlemelerdeki yardımcı öğeler

 40-42. Bilgi toplama

40. bilgi veren kişi:

41.  saldırgana verilen yanıtın biçimi (ya da sakın­masız davranış)

a) kahramana verilen yanıtın biçimi

b) başka yanıt biçimleri

c) sakınımsız davranışlar sonucu verilen bilgi

42. üçlemelerdeki yardımcı öğeler

43. Saldırganın aldatması

a) kandırma yoluyla

b) büyülü araçlar kullanarak

 c) başka aldatma biçimleri

44. Aldatıcı bir anlaşmaya bağlanan önceden yapılmış kötülük

a) bir felaket olmuştur;

b) saldırgan bir felakete yol açar

45. Kahramanın tepkisi

a) kandırma girişimine karşı

b) büyülü araçların kullanılmasına karşı

c) saldırganın başka edimlerine karşı

 

ÇİZELGE III

Olay Örgüsünün Düğümlenmesi

46-51. Kötülük

46. işlevi yerine getiren kişi

47. kötülüğün biçimi (ya da eksikliğin belirtilmesi)

48. saldırganın eyleme geçmesine neden olan nesne (ya da eksikliği duyulan nesne)

49. nesnenin ya da kaçırılan kişinin sahibi ya da babası (ya da eksikliği duyan kişi)

50. kötülüğün güdülenmesi ve amacı ya da eksikliğin tanınma biçimi

 

51. saldırganın ortadan kaybolma biçimi. (Örnek: 46: Bir ejderha, 47: kaçırır, 48: kızını, 49: kralın, 50: onunla zorla evlenmek için, 51: uçar. Eksiklik durumunda: 46, 47: Eksikliği duyulur,  48: altın boynuzlu bir geyiğin,  49: kral, 50: kahramandan kurtulmak ister)

52-57. Geçiş anı

52. gönderen [görevlendiren, yardım isteyen], aracı kişi

53. aracılığın biçimi

54. kime yönelik bulunduğu

55. hangi amaçla olduğu

56. üçlemelerdeki yardımcı öğeler

57. aracının, kahramanın varlığını öğrenme biçimi

58-60. Arayıcının, kahramanın ortaya çıkışı

58. adı

59. ortaya çıkış biçimi

60. ortaya çıkışının dış özellikleri

61. kahramanın anlaşma biçimi.

62. kahramanın gönderiliş biçimi

63-66. Göndermeye eşlik eden belirtiler

63. tehditleri

64. verilen umutlar, vaatler

65. yol için yiyecek

66. üçlemelerdeki yardımcı öğeler

67. Kahramanın gidişi

68-69. Kahramanın amacı

68. edim olarak amaç (bulmak, kurtarmak, yardıma koşmak)

69. nesne olarak amaç (prenses, büyülü at, vb.) EK 1

 

ÇİZELGE IV

Bağışçılar

70. Kahramanın evinden bağışçıya uzanan yol

71-77. Bağışçı

71. masala giriş biçimi, adı

72. oturduğu yer

73. dış görünümü

74. ortaya çıkışının özellikleri

75. başka özel nitelikler

76. kahramanla konuşma

77. kahramana sunulan yemek

78. Büyülü nesnenin aktarılışının hazırlanması

a) işler

b) istekler

c) savaş

d) başka biçimler. Üçlemeler

79. Kahramanın tepkisi

 a) olumlu

 b) olumsuz.

80-81. Bağış

80. bağışlanan şey

81. bağışlama biçimi

ÇİZELGE V

Yardımcının Ortaya Çıkışından Birinci Olaylar Dizisinin Sonuna Dek

82-89. Yardımcı (büyülü nesne)

82. adı

83. çağrı biçimi

84. olaya katılma biçimi

85. ortaya çıkışının özellikleri

86. dış görünümü

87. ilk oturduğu yer

88. yardımcının eğitilmesi (yola getirilmesi)

89. yardımcının bilgeliği

90. belirlenmiş yere dek götürme

91. varış biçimi.

92. aranan nesnenin bulunduğu yerin özellikleri

a) prensesin konutu

b) saldırganın konutu

c) "üç kere onuncu krallığın" betimlenmesi

93-97. Saldırganın ikinci kez ortaya çıkışı

93. olaya katılma biçimi (saldırgan ortaya çıkarılır, vb)

94. saldırganın görünümü

95. saldırganın yanındakiler

96. ortaya çıkışının özellikleri

97. saldırganın kahramanla konuşması.

98-101. prensesin (aranan nesnenin) ikinci kez ortaya çıkışı (ilk kez eksiklik durumunda ortaya çıkmıştı)

98. olaya katılma biçimi

99. görünümü

100. ortaya çıkışının özellikleri (deniz kıyısında oturmaktadır, vb.)

101. karşılıklı konuşma

102-105. Saldırganla çatışma

102. çatışma yeri

103. çatışmadan önce (üfleyerek yapılan hava akımı, vb.)

104. çatışma ya da dalaşma biçimi;

105. çatışmadan sonra (beden yakılır)

106-107. Özel bir işaretin benimsettirilmesi

106. veren kişi

107. veriliş biçimi

108-109. Saldırgana karşı zafer

108. kahramanın rolü

109. yardımcının rolü. Üçlemeler. EK 1

11O-113. Düzmece kahraman (ikinci tür bir düzmece kahraman: saka, general; bkz. yukarıda 1. Bölüm)

110. adı

111. ortaya çıkış biçimi

112. çatışma sırasındaki davranışı

113. prensesle konuşma, aldatmalar, vb.

114-119. Kötülüğün ya da eksikliğin giderilmesi

 114. yardımcının yasaklanması

115. yasağın çiğnenmesi

116. kahramanın rolü

117. yardımcının rolü

118. giderme biçimi;

119. üçlemedeki yardımcı öğeler

120. geri dönüş

121 - 124. İzleme

121. saldırganın, kahramanın kaçışı konusunda edindiği bilginin biçimi

122. izlemenin biçimi

123. kahramanın izleme konusunda edindiği bilgi

124. üçlemelerdeki yardımcı öğeler

125-127. İzleme sırasında yardım

125. kurtaran kişi

126. yardımın biçimi

 127. saldırganın ölümü

ÇİZELGE VI

İkinci Olaylar Dizisinin Başlangıcı

Yeni kötülüğün (A1 ya da A2, vb.) ortaya çıkmasından geri dönüşe dek, daha önce olup biten her şey, aynı bölüm­lerle yinelenir.

ÇİZELGE VII

İkinci Olaylar Dizisinin Devamı

128. Kimliğini gizleyerek gelme

a) kahraman evine döner ve hizmetkâr olarak ça­lışır

b) evine döner ama hizmetkâr olarak çalışmaz

c) bir başka kralın yanına çalışmaya gider

d) başka gizleme biçimleri, vb.

129-131. Düzmece kahramanın asılsız savları

129. işlevi yerine getiren kişi

130. asılsız savların biçimi

131. evlilik hazırlıkları

132-136. Güç iş

132. güç işi veren kişi

133. güç işin, bu işi verenlerce güdülenmesi (has­talık, vb. )

134. güç işin gerçek güdülenmesi (gerçek kahra­manı düzmece kahramandan ayırma isteği, vb)

135. güç işin içeriği

136. üçlemelerdeki yardımcı öğeler

137-140. Güç işi yerine getirme

137. yardımcıyla konuşma

138. yardımcının rolü

139. güç işi yerine getirme biçimi

140. üçlemelerdeki yardımcı öğeler

 141-143. Tanınma

141. gerçek kahramanla karşılaşma biçimi (bir şö­lenin düzenlenmesi, dilencilerin geçişi)

142. kahramanın ortaya çıkış biçimi (evlilik sıra­sında ortaya çıkışı, vb.)

143. tanınma biçimi

144-146. Düzmece kahraman ortaya çıkarılır

144. düzmece kahramanı ortaya çıkaran kişi; EK 1

145. ortaya çıkarılış biçimi

 146. ortaya çıkarılışı sağlayan neden

147-148. Biçim değiştirme

147. biçim değiştiren kişi

148. biçim değişikliğinin gerçekleşme biçimi

 149-150. Cezalandırma

149. kişi

150. cezanın türü

151. Evlenme, tahta çıkma

 

Kaynak: Masalın Biçimbilimi (Olağanüstü Masalların Yapısı), Vladimir Propp, Om Yayınları, 2001/2, s. 155-63

Hammurabi Yasaları, Tüm Babil Halkına Eşit mi Uygulanıyordu?

 Dilara Kahyaoğlu

Hammurabi Steli
Stelin üst bölümünde Hammurabi ve Tanrı Şamaş
alt bölümünde Hammurabi Yasaları yer almaktadır. 
Kaynak

Hammurabi ve Tanrı Şamaş kabartmasının altında, 282 maddeden oluşan Hammurabi Yasaları (Kanunları) olarak bilinen maddeler sıralanmıştır. 

Maddeleri incelediğimizde Babil'de en çok karşılaşılan suçların nasıl cezalandırılacağının açıklandığını görürüz. Bu suçlar daha çok: Ticaret ve Tarım hayatı,  Kölelik, Ahlak ve Aile ile ilgidir. 

Bütün maddeler; “eğer şu yapılırsa şu ceza verilir” biçimindedir.

Bu yasalar, Ortadoğu’da “dişe diş, göze göz” olarak bilinen anlayışla oluşturulmuştur. Yani suçu işleyenin yaptığı suça eşdeğer bir ceza alması amaçlanmaktadır. 

"Göz çıkaranın, gözü çıkarılır" şeklinde kabaca özetleyeceğimiz bu uygulama gerçekten de herkese eşit olarak uygulanıyor muydu? Aşağıdaki maddeleri inceleyerek bu soruyu tartışınız. Düşüncenizi  yasalardan örnekler vererek, kanıtlayarak açıklayınız. 

Hammurabi Yasaları'ndan Seçme Maddeler

*Eğer bir kişi bir başkasını ölüm cezası gerektirecek bir suçla itham eder ancak kanıtla(ya)mazsa suçlayan kişi ölüm cezasına çarptırılır.

*Eğer bir kişi hırsızlık yapar ve yakalanırsa o kişi ölüme mahkûm edilir.

*Eğer bir avilum bir muşkenumun gözünü çıkarır veya kemiğini kırarsa bir gümüş mina öder.

*Eğer bir inşaatçı bir avilum için yaptığı evi dayanıklı yapmaz ve ev çöküp sahibi ölürse, inşaatçıya ölüm cezası verilir.  Eğer ev sahibinin oğlunun ölümüne neden olmuşsa inşaatçının oğlu öldürülür.

*Eğer bir oğul babasına vurursa, onun eli kesilir.

*Eğer bir [soylu], bir [soylunun] gözünü yok ederse, onun gözü yok edilecektir.

*Eğer bir [soylu] sıradan birinin gözünü yok ederse ya da kemiğini kırarsa, bir gümüş mina öder.

*Eğer bir [soylu], bir kölenin gözünü yok ettiyse veya [soylu] bir kölenin kemiğini kırdıysa, [kölenin] değerinin yarısını öder.

*Eğer bir [soylu], bir [soylunun] dişini kırarsa, onun da dişi kırılır. Sıradan bir kişinin dişini kırarsa, üçte bir gümüş mina öder.

Ek Bilgi

Avilum: Özgür yurttaşlar.  Bir çok kaynakta soylular olarak çevrilmiştir.

Muşkenum: Kentte yaşayan, özgür yurttaş sınıfına girmeyen insanlar. Bir dereceye kadar hakları vardı.

Vardum: Köleler. Genellikle borç veya savaş esiri olanlar köle durumuna düşüyordu. Kölelikten kurtulmaları mümkündü. 

Kaynak

Eski Mezopotamya ve Mısır Tarihi, Kemalettin Köroğlu (ed), Anadolu Üniversitesi Yayınları, s. 67

World History Ancient Civilizations, McDougal Littell, 2006, s. 54

Wikipedia, Hammurabi Yasaları Maddesi

Soluk Mavi Noktayı Gözetme ve Korumadan Sorumluyuz

 Carl Sagan

İşte orada...

Orası evimiz. 

Bizler oradayız...

Sevdiğiniz herkes, tanıdığınız herkes, duyduğunuz herkes, gelmiş geçmiş tüm insanlık hayatlarını orada yaşadı.

Bütün neşe ve kederlerimiz, kendinden emin binlerce din, ideoloji ve ekonomik doktrin, bütün avcı ve toplayıcılar, bütün kahramanlar ve korkaklar, bütün uygarlık kuran ve yıkanlar. Bütün krallar ve köylüler, bütün aşık çiftler, bütün anne ve babalar, umut dolu çocuklar, mucitler ve gezginler, bütün ahlak öğretmenleri, bütün yozlaşmış politikacılar, bütün süperstarlar, bütün büyük liderler, türümüzün tarihindeki tüm azizler ve günahkârlar...

Burada...

Günışığına asılı bu toz zerresi üzerinde yaşadılar. 

Dünya, muazzam kozmik alanda çok küçük bir sahnedir. 

Tüm o generaller ve hükümdarlar tarafından şeref ve zafer içinde dönemlerinin efendileri olmak için döktükleri kan ırmaklarını düşünün...

Yalnızca küçük bir noktanın bir bölümünde...

Bu küçük pikselin bir köşesinde yaşayan sakinlerin diğer bir köşenin farkları zorlukla ayrıt edilebilen sakinlerine yaptıkları bitmek bilmeyen zorbalıkları düşünün. 

Yanlış anladıkları ne çok şey vardı...

Birbirlerini öldürmeye ne kadar da hevesliydiler.

Nefretleri ne kadar da ateşliydi.

Afra tafralarının, hayali ben merkezciliğimizin  ve evrende ayrıcalıklı olduğumuza dair yanılgımızın boyunun  ölçüsü bu soluk ışıklı nokta tarafından alındı. 

Gezegenimiz, onu saran devasa kozmik karanlıkta yapayalnız bir noktadır. 

Bütün bu karanlık ve enginlik arasında bizi kendimizden korumak için başka bir yerden yardım geleceğine dair hiçbir iz yoktur.

Dünya, şimdilik bildiğimiz tek yaşam barınağı...

En azından yakın gelecekte türümüzün göç edebileceği başka bir yer yok. 

Evet ziyaret edebiliriz, ama yerleşmek? Henüz değil

Hoşunuza gitsin ya da gitmesin Dünya, bu zamanda ayakta kalabildiğimiz tek yerdir. 

Gökbilimin insanı mütevazi yaptığı ve karakter geliştirdiği söylenir.

İnsan kibrinin ahmaklığını uzaktaki bu görüntüden daha iyi vurgulayan başka bir şey yok gibi.

Bana göre bu görüntü birbirimize nezaketle yaklaşma ve soluk mavi noktayı koruma ve gözetme sorumluluğumuza vurgu yapar. 

Şimdiye dek bildiğimiz tek yuvayı...

Dünya, Voyager 1'den çekilmiş bu fotoğrafta soluk mavi bir nokta, bir piksel olarak görünür. 

Carl Sagan

2014 Cosmos serisi içinde; 13. bölümde, yaklaşık 34. ile 37. dakikalar arasında yer alan, Carl Sagan'ın konuşmasının deşifresidir.  https://sezonlukdizi.vip/cosmos-a-spacetime-odyssey/1-sezon-13-bolum.html

Deşifreyi ve yazının fiziksel biçimini ben oluşturdum. DK. 

Penguen Haritalarıyla Ortaçağ Tarihi ve Günümüz Siyasi Devletlerinin Oluşması

Dilara Kahyaoğlu


Harika haritalar... Yıllarca derslerimde kullandım, İngilizce olmasına çok da aldırmayın içine girince biraz da meseleyi az çok bilince haritaların dilini kolayca çözüyorsunuz. Ben de gerekli açıklamaları (temel) resim altı yazısı olarak yazdım. Bu serinin Sabancı Üniversitesi tarafından yayımlanmış Türkçe baskıları da var.

Bu haritaları yıllar önce ben taramıştım. Alt yazı açıklamaları ile de derslerde kullanılabilecek "yardımcı temel kaynak" olarak; faydalı olacağını söyleyebilirim. Çünkü; hem verimli hem de güvenilir kaynaklar bunlar. Bir çok haritada olan ideolojik problemler bunlarda yok denecek kadar az (hiç olmadığını iddia etmiyorum). Ortaçağ'ı gerçeğe yakın bir şekilde temsil etmeye gayret etmişler. Takdir edersiniz ki gerçeğin tam olarak temsili diye bir şey söz konusu olamaz hele de konumuz "Ortaçağ Tarihi" olursa..

Haritaların üzerine tıklayarak veya elinizle büyütebilirsiniz. Yüksek çözünürlüklü olduğu için ne kadar büyütürseniz büyütün bozulmaz, böylece ayrıntıları ve yazıları daha yakından görme şansınız olur.

Harita anahtarını en sona yerleştirmiştim ama buraya da koyuyorum. Haritaları anlamamız için bu anahtar gerekli olan bir araç çünkü.

AD, Milattan sonra olanlara işaret etmek için kullanılan bir kısaltma. Biz MS olarak kullanıyoruz. Normalde, MS kısaltmasının yıl sayısının önünde kullanılması şart değildir. Milattan önceki yıllarda mutlaka kullanılır yoksa ayırt edemezdik. Bu haritalarda ise istisnasız bütün yılların önünde kullanılmış. Ben de orijinale sadık kalarak kullanıyorum. Aslında (mesela) 362 yazmak yeterliydi.

NOT: Penguen Haritaları dememin nedeni, bu atlasların Penguen Yayınları (Penguin Publishing) tarafından yayımlanmış olması. Türkiye'de bu haritaları kullananlar kısaca böyle bahseder bu atlaslardan. Ben de geleneğe uyarak bu ismi kullandım. Aslında kendilerinin verdiği isim de farklı değil: "The Penguin Historical Atlas of...."

 

Harita Anahtarı
Her bir etnik grup farklı grafiksel çizimlerle belirtilmiş.
Örneğin Türk kökenli kabileler içi dolu dairelerle, Moğollar ise içi boş dairelerle gösterilmiştir.
Oklar, halkların yer değiştirmelerini gösteriyor. Okların genişliği göçün gücüne vurgu yapıyor.
İçi dolu daire üstündeki bayrak  tek  bir kabilenin yerleşimini gösteriyor.
Eğer daire çizgileri kesintisiz bir çizgi ise o etnik grubun yerleşik bir halk veya siyasi bir
oluşum olduğunu veya artık yerleşik bir aşamaya geçtiğini gösteriyor.  Örneği Orta Anadolu'daki
Türk yerleşimcilerin içi dolu dairelerinin etrafı kesintisiz bir daire ile gösterilerek onların artık o
bölgeye yerleştiklerine işaret edilmiş.

MS 362
Roma İmparatorluğu hala bir bütün. Barbar Kavimler Roma sınırına yığılmış bekliyor.
Ermeni Krallığı Anadolu'nun kuzey doğusuna egemen. Hunlar, Avrasya steplerinden gelerek
batıya doğru ilerliyorlar. Hunların hemen önünde yer alan Ostrogotlara dikkat!
Kuzey sınırında bekleşen Germen kavimlerin isimlerine dikkat ediniz, bunlar ileride
Avrupa halklarını oluşturacak, etnik bir karışıma yol açacaklar. Belli başlıları: Franklar,
Frizyalılar, Saksonlar, Angıllar, Jütler, Lombardlar, Almanlar, Vizigotlar, Vandallar.
Alanlar, Anadolu'nun kuzeydoğusunda konumlanmış, o bölgede ayrıca, Lazlar ve Gürcüler de
var.  Arabistan ve Kuzey Afrika'da Arap ve Berberi kabileleri var.

MS 406
Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmış. Avrupa Hunları kuzeye yerleşmiş. Diğer
büyük imparatorluk ise Pers İmparatorluğu (Sasaniler). Büyük Kavimler Göçü'nün zirve noktasına
çok az zaman kalmış (MS 375). Hunların batıya sürdüğü Germen kavimlerin bir kısmı
Roma sınırına yığılmış bekliyor. Bir kısmı da sınırdan içeri girmiş. Romanın kuzey sınırı artık
geçişken bir sınır olmuş. Burada Vizigotların göç hareketini inceleyiniz.  Vandallar ve Süevler de
Roma sınırından içeri giriyor. Franklar da Roma sınırını geçmişler. 

MS 420
Kavimler Göçü'nün hemen ardından..
Roma, sınırlarını korumayı sürdürüyor ama sınır çizgisi güneye doğru inmiş.
Doğu'da yeni bir güç ortaya çıkmış: Akhunlar. Hunlar hala bölgede egemen güç, diğer etnik
gruplara ve özellikle Doğu Roma'ya baskı uygulamaya devam ediyorlar.
Vizigotlar, İtalya'yı dolaşıp İspanyanın kuzeyine gelerek orada bir krallık kurmuşlar.
Vandallar ve Süevler de İber Yarımadası'nın kuzeybatı bölümüne ulaşmış. 

MS 451
En önemli fark kuşkusuz Hunların Attila önderliğinde büyük bir güç olarak ortaya çıkmış olması.
Yalnız Hunlar ismi yanıltıcı olmasın içinde her türlü etnik kökenli kabileleri birleştiren bir konfederasyon bu.
Slavlar, İrani halklar, Germen kabileleri vb. Bu tür yapıları büyük bir ittifak olarak düşünmek gerekir.
Vandallar, Kuzey Afrika'da bir krallık kurmuş. Burgondlar, İtalya'nın (Fransa)  kuzeyinde görülüyor.

MS 476
Sarsıcı değişimlerin olduğu bir dönem..
Batı Roma İmparatorluğu artık yok. Yıkılmış. Onun yerinde Ostrogot liderlerinden
Odoakır'ın önderliğinde kurulan bir krallık var. Angıllar ve Frizyalılar İngiltere'ye girmeye başlamış.
Yerel halklar (Bretonlar, Piktler.. hepsi Kelt kökenli)  hala yerinde ama bu durum da değişecek.
Germen kabilelerinin neredeyse hepsi Roma topraklarına girerek bir bölgeye yerleşmişler.
Vizigot krallığı genişlemiş. Atilla'nın Hun birliği dağılmış.
Hunlar çeşitli isimler altında varlıklarını sürdürüyor. Bretonlar, Fransa'nın batı kıyılarına göç etmiş.
Bask bölgesi de ortaya çıkmış, bu da yeni bir durum.

MS 528
Germen kabileler artık göç ettikleri alanlara yerleşip oralarda siyasi egemenliklerini kurmaya veya
pekiştirmeye başlamışlar. Bugünkü Fransa artık Frankların yurdu olarak anılıyor yalnız sınırların
geçişkenliğine dikkat etmeli. Sınırlar kesin hatlarla çizilmiş ve geçilemez değil.
En önemli bir diğer değişiklik Angıl ve Saksonlar, Britanyaya ayak basmış kendilerine bir niş
oluşturup yerli halkı ileri doğru sürmeye başlamışlar. İyice kuzeyde Laponlar, Finler, Slavlar ve Baltlar
bulundukları alandan ayrılmamışlar. Ostrogot, Vandal, Vizigot ve Burgont krallıkları büyümeye devam
ediyor. 

MS 528
Hristiyanlık iki ayrı yönetim birimine, bölgesine ayrılmış: Doğu ve Batı Hristiyanlığı. Bu
durum günümüze kadar bu şekilde gelmiştir. Harita, Papa yönetimindeki Katolikleri (Roma, Kartaca, Selanik)
ve Patriklerin idaresindeki Ortodoksların merkezlerini gösteriyor (İstanbul, Antakya, Kudüs ve İskenderiye).
Şuna dikkat etmeli: Yerleşik hayata geçen Germen kavimlerinin
bir kısmı Papalığın tam yönetimi altında Hristiyan dünyasına dahil olmuş, bir kısmı da
Aryan yöneticiler tarafından yönetilse  de Papalığın da etkisi var. Bu durum Hristiyanlığın,
 pagan savaşçı göçebe halklar arasında hızla yayıldığını da gösteriyor. Siyasi gücünü, egemenliğini kaybeden
Roma, kilise sayesinde pagan Aryan kavimlerini asimile edecek.
Hristiyanlığın İngiltere'nin Kelt bölgelerinde egemen olduğuna dikkat ediniz.
Bu ilk dönemlerde Keltli misyonerlerin bu dinin yayılması için barbarlar üzerinde çalışarak
oldukça etkili olduklarını da söylemek lazım. 

MS 528
Aynı yıla ait ticari yollar ve merkezler haritası
Şuna da dikkat edelim, bu yıllar semboliktir, o yıllarda olduğu düşünülen veya o noktaya kadar
 ulaşan olgusal gelişmeleri gösterir. Anahtara bakarak büyük şehirlerin kaç kişilik bir nüfusu gösterdiğini
anlayabiliyoruz. Nüfusu 50 000'den fazla olan şehirler sadece dört tane: Roma, İstanbul, Antakya ve İskenderiye.
Diğer şehirler ipek ve baharat yolunun geçtiği yerler veya yakın veya farklı siyasi ve sosyal
nedenlerle kalabalıklar.  Harita ayrıca hangi bölgenin hangi ürünlerle öne çıktığını oralardan neler
ihraç edildiğini de gösteriyor. Eski Hun bölgesi için gösterilen köle rezervuarına da dikkat edelim. Buralardan
batıya ve güneye beyaz köleler ihraç ediyorlar. Bu durum yüzlerce yıl böyle devam edecek. Osmanlının da
beyaz köle kaynakları esas olarak bu bölgelerdir.

MS 565
Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) büyük bir atak yaparak eski Roma topraklarının önemli
bir kısmını ele geçirmiş. Birleşik Roma imparatorluğu fikri Bizans'ı uzun dönem meşgul edecek
siyasi bir hedeftir. Unutmayalım ki Batı Roma'nın yıkılması üzerinden sadece 90 yıl geçmiştir
ve yaşayan/yöneten nesil, geçmişi birinci elden hatırlamaktadır. Doğuda Türk kağanlığı olarak belirtilen
güç Göktürklerdir.  Moğol kökenliler de Karadeniz'in kuzeyinde Avar birliğini kurmuş.
Avarların da Asya'dan batıya doğru göç ettiklerini hatırlayalım. Angıl ve Saksonlar, Biritanya
topraklarında ilerliyor. Franklar genişlemiş ama hala siyasi bir devlet olarak varlığından bahsedilmiyor.
Vizigot ve Süev krallıkları devam ediyor. 

MS 600
Doğu Roma, batıdan toprak kaybetmeye başlamış. Doğu'da Hazarların ortaya çıktığı görülüyor.
En büyük siyasi değişim İtalya'da. Lombardlar güneye inerek Kuzey İtalya'ya yerleşerek bir krallık
kurmuş. Bu bölge şimdi de Lombardiya adıyla bilinir (Milano ve çevresi). Bu halkın modern
İtalya tarihinde kalıcı bir etkisi olmuştur. Yine de bu halkları saf olarak düşünmemek gerekir, Lombardlar
dense de içinde her türlü etnik yapıyı barındıran oluşumlar bunlar. Zaten Latince konuşacakları için
İtalya ve çevresine gelen tüm Aryan halklarının asimile olduklarını eski Roma kültürüyle birleştiklerini
söyleyebiliriz. Gerçekte Eski Roma kültürünü temel alan sentez bir kültürden bahsediyoruz.
Hristiyanlık ve Latince bu halkları kaynaştıran birincil önemde harçlardır.

MS 626
Avar Hanlığı, Balkanlar ve Bizans üzerine baskı uyguluyor. Önce Hunlar, sonra Avarlar
ve daha sonra gelecek kabileler Balkan halklarının etnik yapısını değiştirecek.
Karadeniz'in kuzeyinde Büyük Bulgar Hanlığı oluşmuş. Hazar Hanlığı, devam ediyor. En önemli gelişmeler
günümüz Fransa ve İngilteresinde yaşanıyor. Buraya yerleşen halklar krallıklar oluşturmaya başlamış. Bu durum
artık kalıcı olduklarını ve siyasi açıdan kurumsallaşmaya başladıklarını gösteriyor ki geri dönülemez
 değişimler bunlar. Pers imparatorluğunun da Bizans aleyhine genişlediğini de gözden kaçırmayalım. Yalnız
burada kastedilen İlkçağ'dan bildiğimiz Pers İmparatorluğu değildir.  Bu imparatorluk, Türkiye resmi tarihinde
Sasaniler (224-651) olarak bilinir.

MS 651
En önemli değişim Yakındoğu'da/Ortadoğu'da gerçekleşiyor. Yeni bir din (Müslümanlık) ve
yeni bir devlet ortaya çıkmış. Muhammed'in kurduğu bu Arap-İslam devleti bu tarihlerde
Halife Osman (HD: 644-656) tarafından yönetiliyor.  Arabistanla sınırlı olan bu devlet topraklarını
genişletmeye başlamış İran ve Mısır'ı yutmuş. Sasani  İmparatorluğu sona ermiş.

MS 737
Müslümanlığın bir siyasi güç olarak ortaya çıkışının sonuçlarını haritada görmek mümkün.
Dört Halifeden sonra iktidara gelen Emevi ailesi Emeviler (Umayyad Caliphate) adı ile bilinen imparatorluğu
oluşturuyor. Kuzey Afrika'nın tamamını ve İspanya'yı fethediyorlar. Bizans, Balkanlar üzerindeki egemenliğini de
kaybetmiş. Bu bölgede hala savaşçı göçebeler grubundan Türk ve Moğol kökenli halklar egemen.
İngiltere'de yeni bir krallık ortaya çıkmış ki bu İngiltere tarihi açısından önemli bir gelişme: Wessex Krallığı. 
İngiliz Krallığının kurulmasında belirleyici bir rol oynayan bu devleti Normanlar ortadan kaldıracak.
Keltler artık bundan sonraki isimleri ile anılmaya başlamış: İskoçlar, Galli (Welsh) gibi. 

MS 737
Harita, Katolik ve Ortodoks dinlerinin hangi merkezden yönetildiğini ve hangi
alanlara hükmettiklerini gösteriyor. İngiltere tamamen papalığın etki alanı içine girmiş.
Papa'nın doğrudan egemen olduğu üç bölge var: İtalya, Fransa ve İngiltere.
Doğu Hristiyanlığı ise Orta Anadolu ve Batı Anadolu (Trakya dahil) ile Balkan Yarımadası kıyılarında etkili.

MS 737
Harita, nüfus yoğunluğunu gösteriyor.
Haritanın Avrupa merkezli olduğunu ve temasının Ortaçağ'da Avrupa olduğunu unutmayalım.
O nedenle sadece bu bölgeyi irdeliyor. Dünyanın farklı coğrafyalarının da farklı bir Ortaçağ hikayesi olduğunu
biliyoruz ama bu başka bir harita silsilesinin işi. 

MS 737
Şehirleri ve ticaret yollarını gösteren bu haritaya göre nüfusu 50 000'den fazla olan
tek bir şehir kalmış: İstanbul. Hatırlarsanız bundan önceki haritada bu sayı daha
yüksekti. Bir de Avrupa'da gösterilmeye değecek ölçüde şehir olma kriterlere
uyan bir yer neredeyse kalmamış. Artık, köyler, kırlık alanlar önemli, ticaret eskisi gibi değil...
Feodalizmin şafağındayız.

MS 771
En büyük değişiklikler Avrupa'nın doğusunda ve güneyinde gerçekleşiyor.
Emeviler yıkılmış yerine Abbasiler geçmiş. Emeviler sadece bugün İspanya olarak bilinen
bölgede egemen olarak kalmışlar. Büyük Bulgar Hanlığı üç parçaya ayrılmış olarak varlığını sürdürüyor:
Tuna, Volga ve Onogur Bulgarları. Avarlar bugünkü Macaristan da var olamaya devam ediyorlar. 

MS 830
Kuzeyden yeni bir göç ve fetih dalgası başlıyor: Uzun zamandır yerlerinde duran Vikinglerin İngiltere ve
Bugünkü Rusya üzerine harekete geçtiğini gözlemliyoruz. Bu durum İngiltere'de çeşitli savaşlara
ve kaosa neden olacak. Abbasiler kuzey Afrika'da toprak kaybetmişler.  Burada yeni halifelikler ortaya çıkmış:
İdrisi ve Aglibi halifelikleri. Tuna Bulgarları, Bulgar Hanlığını oluştururken (bugünkü Bulgaristan)
Onogurlar (Onoğuz diye de bilinirler) Macarlarla birleşmişler. Bundan böyle onlara
Macarlar denecek çünkü Macarlar (Fin-Ogur kökenli bir halk) baskın kültür olarak o bölgede var olan
halkları  asimile edecekler. Frankların adı ile ortaya çıkan imparatorluğa da dikkat!

MS 888
Birçok köklü değişiklik var. Ortaçağ dünyası böyle bir şey. Şunu öncelikle vurgulayalım
8. ve 11 yüzyllar arası Avrupa Tarihinde Vikinglerin Çağı olarak anılır.
Macarlar güneye inmeye başlamış. Avrupa'nın bir çok yerinde yeni krallık ve prenslikler ortaya çıkmış.
Bu tarihsel sahne Feodalizmin bölünmüş siyasi yapısını belli ölçüde yansıtıyor (tamamen yansıtmak imkansız).
Norveçliler (Norslar, Vikingler) hareketlenmiş ve İngiltere ile İzlanda'ya  saldırı ve işgal hareketi başlatmışlar.
Kuzey İngiltere'de İskoç krallığı kurulmuş. İsveçliler (Vikingler) Rusya'da bir çok şehirde
egemenlik adacıkları oluşturmuş. Bu arada Kiev adı ilk kez ortaya çıkıyor. Abbasi Halifeliği gerilemeye ve
parçalanmaya devam ediyor. Görünüşte halifeye bağlı emirlikler ortaya çıkıyor.
 Mısır'da Tolunoğulları Emirliği kurulmuş. Ve ilk kez Germen Krallığı ve Fransız krallığı ismiyle ortaya çıkan
 iki devlet var. Günümüzün siyasi yapısı oturmaya başlamış ama daha çok yol var gidecek.
Papalık devletine de dikkat edelim. O da bir devlet olarak var artık.  Danlar ki onlar da Vikinglerdir,
 İngiltere'denin güney doğu bölgesini işgal etmiş. Wessex yani İngiliz krallığı küçülmüş.
Bu zamana kadar Bizans egemenliğinde olan Ermeni krallığı yeniden ortaya çıkmış.
 Peçenek (Patziak) Türkleri de tarih sahnesinde...

MS 925
Büyük değişiklik kuzeyden geliyor. Rus prensliği kurulmuş, bu durum Slavların da harekete geçtiğini gösteriyor.
İsveçliler sınırlarına çekilmiş ama dediğim gibi o sınırları daima geçişken olarak düşünmek gerekir.
Yanlış anlaşılmasın Slavlar yoktan var olmadı onlar tüm o kabile birliklerinin içinde olan halklardandı.
Sadece şimdi kendi isimleri ile (çoğu zaman Bizans'ın verdiği isimlerle) tarih sahnesine çıkıyorlar.
Nitekim Balkanlarda, Sırp ve Hırvat adına ilk kez rastlıyoruz. Macarlar da bugünkü bölgelerine inmişler.
Bulgar kağanlığı varlığını sürüdürüyor, zamanla Slav kültürünün etkisi ile Slavlaşacaklar, dilleri değişecek vb.
Yine yazayım içlerinde Slavlar zaten vardı (önceden, o anda  ve sonra gelenler). Samaniler Emirliği
Aral'ın güneyinde egemen. En büyük değişiklikler İngiltere'de oluyor. Orkney Kontluğu'nun güneye doğru olan etkisi
ile York ve Dublin krallıkları kurulmuş. Danlar, Wessex kralı (İngiliz Krallığı) tarafından etkisiz kılınmış.
Şimdi dikkat! Dan Vikingleri (Nors/Nerveç asıllı Vikingler olan Normanlar bugünkü Danimarka'dan hareketle
Fransa'nın batı kıyılarına yerleşmişler. Burada hatırlarsanız bir Kelt bölgesi vardı. Bundan böyle bu bölge
Normanların (Normandiya) adıyla anılacak.

MS 1000
İngiltere'de siyasi egemenlik artık İngiliz Krallığı adıyla anılan Wessex Krallığı'na geçmiş.
Orkney Kontluğu ve diğer kuzeydeki siyasi yapılar için kullanılan anahtara dikkat edersek
 bunların hepsinin İskandinavya kökenli yani Vikingler olduğunu görebiliriz. Rus Prensliği genişlemiş.
İzlanda, "İzlanda Topluluğu" adıyla isimlendirilmiş. Orada da Vikingler egemen. İran ve Irak'ta,
Abbasiler artık yok, onun yerine  Şii ideolojisi ile yönlendirilen Büveyhoğulları Emirliği var. Bir çok yerde
Abbasi halifesine görünüşte bağlı olan  emirlikler kurulmuş (Diyarbekir, Musul, Halep, Azerbeycan vb.).
Abbasiler yok olmuş olsa da halifenin sembolik siyasi varlığı Bağdat'da devam ediyor.
Haritadaki Derbent kelimesine dikkate edin. Burası Kavimlerin güneye göç için kullandıkları "Derbent Geçidi".
Diğer önemli gelişme Gazneli Mahmud'un kurduğu devlet. Endülüs Emevileri,
Kuzey Afrika'dan toprak almış ki orası Fatimilere aitti. Fatimiler doğuya doğru yayılarak Mısır dahil
her yeri ele geçirerek buralarda Şii İslam devletlerini kurmuşlar. Ve Halifelik adını kullanıyorlar.
Görünüşte bile olsa bir egemen devlete bağlı değiller. Germen İmparatorluğu çok büyümüş.
 Papalık devleti de dahil bütün kuzey İtalyayı kendine katmış. Bulgarlar ve Macarlar kesik olmayan çizgilerle
 belirtildiğine göre demek ki bu halklar artık yerleşik hayata geçmiş.
Macar Göçleri de Balkanlardaki etnik ve sosyal yapıyı etkiliyor, değiştiriyor.

MS 1000
Avrupalının gözünde dünyanın tamamı böyle bir şeydi ve Doğu'ya dair bilgileri bunlarla sınırlıydı. 

MS 1000
Egemen dinlerin dağılımı ve yönetim yerleri
İslam dininin sınırları da belirtilmiş. Antakya'da Ermeni Kilise'sinin bağlı olduğu Monofizit
Hristiyanlık merkezi var. Monofizitler, İsa'da insani doğanın değil tanrısal doğanın hakim
olduğuna inanırlar. Tanrısal doğa, insani doğayı yok etmiştir. Balkanlardaki Ohri'ye de
dikkat!

MS 1000
Şehirler ve ticaret yolları haritası
Kuzey bölgelerinde ticaret yapan üç etnik grup var ve ticaret rotaları da bunların ismiyle anılıyor:
Vikingler, Varanglılar ve Bulgarlar. Bu isimler daha çok resmi ve yazılı kayıklardan öğrendiğimiz isimler.
O nedenle bu tür nitelemelere dikkatli yaklaşmak gerekir. Ticaret yapanlar kesinlikle her türden etnik gruplardı
ama yazılı kaynakları yazanlar, gözlemlerine göre isimlendirme yapmış. Örneğin Bizans halkı ve yöneticileri
nihai olarak Bulgarlardan mal satın aldıysa ticaret yolu da Bulgarların adıyla anılıyor. Gerçekte ticaret yapanların
kendilerine ne dediklerini ve nece konuştuklarını bilmiyoruz. 50 000'in üzerinde iki şehir var: İstanbul ve Bağdat.
Hala beyaz köle ticaretinin yapıldığını da anlıyoruz. Slaves yani köle kelimesi Slavlardan gelmedir.
En çok köle olarak onlar kullanıldığı ve hatta bizzat ticaretini onlar yaptıkları için köle ismi de
bu halkın adı olarak yerleşmiştir. Osmanlıların da en çok Slav kökenli köleler kullandığını hatırlayalım
(Kapıkulları... en ünlüleri Yeniçerilerdi). Harita Mekke'ye doğru oluşan Hac Yolu'nu da gösteriyor.
Ana ticaret yolları; Anadolu ve Ortadoğu'da, Avrupa'dan daha canlı.

MS 1030
Rus prensliği bölünmüş, Bulgar krallığı ortadan kalkmış, Macarlar genişlemeye devam ediyor.
İngiltere'de İngiliz Krallığı ortadan kalkmış bu bölge ve deniz ötesine kadar yayılan alanda Danların bir
imparatorluğu var (Vikingler, Bugünkü Danimarka'ya isim verenler). Endülüs Emevileri paramparça olmuş.
Ortaya çok sayıda beylik çıkmış. Leon ve Navarre krallıklarına dikkat.. Germen İmparatorluğu gücünü
koruduğu gibi daha da genişlemiş. Neredeyse tüm italya elinde.
Kuzeydoğudaki Oğuz Türklerine ve Karahanlılara da dikkat edelim.

MS 1071
Büyük değişim yine Doğu'dan gelen yeni bir güçle başlıyor: Selçuklular.
Eski Abbasi (İran, Irak, Suriye vb.) toprakları ve Doğu Anadolu, Selçukluların egemenliğine
girmiş. Bu noktada Bizanslıların yenildiği  1071 Malazgirt savaşını da hatırlayalım.
Fatımiler, Selçuklu lehine küçülmüş. Kuzey Afrika'da büyük bir göç, saldırı ve yağma hareketi var.
Bunu yapan topluluk Beni Hilal diye biliniyor. Beni Hilal bir çok bedevi Arap kökenli kabilelerin ortak adı.
Ve diğer en önemli değişim Normanların yarattığı etki. 11. yüzyıl, Normanların yüzyılı olarak bilinir.
Normanlar bir çok yeri kalıcı olarak ele geçiriyor ve burada krallıklar kuruyorlar. En önemlisi
İngiltere (Angıl-Sakson) kralını Hastings (1066) savaşında yenerek burada bir krallık kurmaları
(Fatih William/I.Willam). Bu krallık İngiltere ve Avrupa'da sistemi kökünden değiştirecek
yeni bir olguya yol açtı: Feodal Sistem. Bazı tarihçiler feodalizmi daha erken başlatsa da (ki belirtiler var)
çoğu; bu sistemin tüm yönleriyle ortaya çıkmasına bu dönemdeki Norman fetihlerinin/geleneklerinin
 olduğunu yazar. Şuna da dikkat Normanlar sadece İngiltere'de değil İtalya'da da krallıklar kuruyorlar.
Germenler, Burgondları ilhak etmiş.

MS 1092
Bugün Rus adını verdiğimiz halklar kendi ana bölgelerinde bir çok prensliğe bölünmüş durumdalar.
 Bunların en büyüğü Kiev Prensliği. Bizans, Anadolu'yu kaybetmiş. Elinde Trakya, Balkanlar ve Adalar kalmış.
Leon ve Kastilya krallıkları birleşmiş. Germen imparatorluğu, Fransa'dan toprak ilhak etmeyi
sürdürüyor. Fas kökenli, Berberi Murabıtlar (Almoravid), İber yarımadasının güneyini de kendine katmış.
Bu arada her zaman karşımıza çıkan Alanlara da dikkat edelim. Bunlar Hint-Avrupa asıllı Kafkas halklarından.
Bugünkü Osetlerin ataları. Alamut Kalesi de haritada görünüyor.

MS 1100
Haçlı Seferleri'nin başladığı an..
Birinci Haçlılar, Balkanlardan Anadolu (Rum) Selçuklarının ülkesine giriyorlar. Bu arada Bizans, Ege kıyılarını geri
almış. Haçlılar, İznik yakınlarındaki savaştan sonra içeri doğru ilerleyip Urfa, Antakya ve Kudüs'e ulaşıyorlar.
Fatimiler iyice küçülmüş. Hiç bahsetmedim ama Polonya prensliğinin de, Rus prenslikleri ile başından beri
var olduğuna da dikkat edelim. İspanya'da az sayıda Müslüman beylik kalmış. Yine hiç bahsetmemiştim
bir de Venedik deniz devletine dikkat edelim bir müddettir o bölgede bağımsız olarak varlar
ve giderek daha da güçlenecekler.

MS 1130
Haçlılar, Urfa ve Tripoli'de kontluk, Antakya'da prenslik, Kudüs'te krallık kurmuşlar.
Haçlı sınırın hemen dışında Selçuklulara bağlı güçler var. Şam'da bir Müslüman beylik bulunuyor.
Selçuklu İmparatorluğu parçalanmış. Ortadoğu'da görece hakim güç İran Selçukluları.
Esas Selçuklu devletinin merkezi Merv şehri. İtalyadaki şehir  devletlerine de dikkat etmeli mesela:
Pisa, Amalfi ve Napoli.. Anadolu Selçukluları, Haçlılardan sonra güç kaybedince her yerde
Müslüman beylikleri ortaya çıkmış. 

MS 1173
Cumhuriyet nitelemesiyle isimlendirilmiş olan Novgorod'a dikkat edelim.  Çünkü o dönemde
istisnai bir durum bu. Elbette İtalyan şehir devletleri hariç. Novgorod, Rus prensliği ile mücadele edecek
ve sonunda kaybedecek. Kuzeyin, ticaret sayesinde öne çıkan şehirlerinden biri. Norman Krallığı, İngiliz  Krallığı
adını almış. Galler bölgesinin (Welsh) her zaman ayrı durduğunu da not edelim. İngiltere, Fransa'dan önemli
miktar da toprak da elde etmiş. Yine sözünü etmediğimiz Bohemya krallığına dikkat edelim. Bu krallık günümüz
Çekya'sının öncü devletidir. Murabıt halifeliği yıkılmış yerine Muvahhidler (Almohad) halifeliği kurulmuş.
 Ortadoğu'ya gelince; Zengiler Devleti (Zangid) kurulmuş, Fatimiler bunun sonucu olarak ortadan kalkmış.
Antakya Prensliği, Bizans'ın yönetimine girmiş, Urfa Kontluğu, Zengilerin eline geçmiş.  Haçlıların elinde
Tripoli Kontluğu ve Kudüs Krallığı kalmış. Normanlar, Sicilya ve Güney İtalya'da bir krallık kurmuş.

MS 1212
Yine büyük siyasal değişimler dönemi... Haritada 1204 yılında başlayan 4. Haçlı Seferi'nin sonuçlarını
görüyoruz. Bizans; Balkanlar, Trakya ve İstanbul'u kaybediyor. İznik ve Trabzon'da iki tane Bizans devleti
ortaya çıkıyor. Bizans'ın yerini Latin İmparatorluğu almış. Bizans'ın yok olması Bulgaristan'ın yeniden
ortaya çıkmasını sağlamış. Sırplar prenslik kurmuş. Orta Anadolu'da hala Rum Selçukluları hakim.
 Zengilerin yerine Eyyubiler Devleti kurulmuş. Onlar, Mısır dahil egemenlik alanınını Kafkaslara kadar genişletmiş.
Haçlı devletleri Doğu Akdeniz kıyılarına hapsolmuş durumda (Antakya-Tripoli Prensliği, Kıbrıs ve Acre Krallığı).
Bizans yıkılınca bu sefer Kilikya bölgesinde bir Ermeni Krallığı ortaya çıkmış. Kudüs Krallığı, Eyyubilerin eline geçmiş.
Abbasi Halifeliği, Bağdat ve civarında daha çok sembolik olarak varlığını sürdürüyor. Alamut Kalesi hala yerinde.
Norman Krallığının adı Sicilya Krallığına evrilmiş. İspanya'da giderek güçlenen eskiden beri bildiğimiz krallıklar var.
Fransa bir kısım topraklarını geri almış. Germen İmparatorluğu varlığını aynen sürdürüyor. Yalnız görünüşe
aldanmayalım bu imparatorluk da krala bağlı parçalardan oluşuyor. Bunu haritada göremiyoruz. Ortaçağ'da
bu kadar net bir merkezi hakimiyetten söz edilemez. En ilginç gelişmelerden biri Bosna'nın ortaya çıkışı.
Bunların da Macarlar gibi Katolik olmadığını Hristiyanlığın, heretik koluna bağlı olduklarını not edelim (Bogomiller). 

MS 1212
Dinlerin dağılımı ve yönetim merkezleri
İstanbul, Latinlerin elinde olduğu için Papa'ya bağlanmış, Ortodoks Kilisesinin başı olarak İznik Patrikliği
işlevsel görünüyor (Ekümenik Kilise, eşitler arasında birinci kilise vb.). Haçlı seferleri sonucunda
Katolik dünyası genişlemiş. Balkanlarda Ortodoks olarak kalanlar Sırplar ve Rum despotlukları... 

MS 1212
Ticaret Yolları ve Merkezleri
Yeniçağ'a çok var ama yaklaşıyoruz. Bunun ipuçlarını haritada görmek mümkün. İtalya'da çok sayıda
şehir devleti ortaya çıkmış, bunlar ticaret yapan ve bu sayede zengin olan, bugün de var olan şehirler.
50.000 ve üzeri nüfuslu üç şehir var: İstanbul, Kahire ve Bağdat. İstanbul'un her zaman listede olduğunu da
hatırlayalım. Bazı şehir isimleri ilk kez karşımıza çıkıyor: Londra, Paris, Cenova vb. Nitekim Cenova,
Ceneviz devletinin merkezi şehri. Haritada, Venedik ve Ceneviz devletlerinin ana ticaret yolları da gösterilmiş.
Avrupa'da şehirler deniz ticaretinin yapıldığı yerlerde veya yakınlarında gelişiyor. Ticari ürünlerde
çeşit artmış. Önceki haritalarla karşılaştırılarak bunları bulunuz.

MS 1230
Haritada Kılıç Şövalyeleri (Knights of the sword) olarak ismi geçen tarikatın diğer adı Livonyalı Kılıç Kardeşleridir.
Bu tarikat Haçlı Savaşları sırasında yani 1100 ile 1300 yılları arasında ortaya çıkan 12 dini şövalyelik emrinden biri ve
Alman kökenli bir tarikattı. Riga başpiskoposu Albert tarafından, 1202'de kurulmuş bu askeri tarikatı
Papa III. Innocentius, 1204'te kutsamış ve tarikat üyeleri "savaşçı rahipler" olarak tanınmıştı. Haritada Töton
Şövalyeleri de (Teutonic) gösterilmiş. Dönemin en önemli değişikliği Moğolların gelişidir. Bu fetih ve yağma
saldırıları da siyasi haritaların değişmesine neden olacak. İstanbul hala Latinlerin elinde.

MS 1278
İran ve Irak'ta Moğolların bir kolu olarak İlhanlılar Devleti (Ilkhanate) ortaya çıkmış. Çağatay (Jagatai) Hanlığı'ndan
 gelen güçler İran üzerinden batıya doğru saldırılarına devam ediyor. 1258 yılında Bağdat'ı alıp Abbasi Halifeliğine
son veren de bu saldırılar. İznik imparatorluğu (Nicaea, Bizans) tekrar bir kısım eski topraklarını geri almış.
İstanbul da dahil. Trabzon Rum imparatorluğu (Trebizond) varlığını sürdürüyor. Mısır'da, Eyyubilerin yerine yeni bir
devlet kurulmuş: Memluklar (Mamluk) Hazar'ın kuzeyinde yine Cengiz imparatorluğunun bir parçası olarak
Altın Orda Devleti (kurulmuş. Bu hanlık, doğu ve orta Avrupa'ya seferler düzenliyor, başarılı olduğunu
genişlettiği topraklardan anlıyoruz, çünkü o zamanın başarı ölçüsü buydu. İngiltere ve Fransa arasında
siyasi mücadele var. Fransa, İngiltere'ye bağlı yerlerin bir kısmını  geri almış. İngiltere, İrlanda'nın doğu kesimini
işgal etmiş. Töton Şövalyeleri kendine bağlı alanları genişletmiş. Kastilya İmparatorluğu çok büyümüş ve
Granada'da sıkışmış bir Müslüman devlet dışında Müslümanlara ait bir toprak parçası kalmamış.
Muvahhidler de yıkılmış.  Aragon Krallığı da büyüyor. Papalık devleti yeniden ortaya çıkmış. 

MS 1346
İlhanlıların egemenlik sürdüğü topraklara hanedanlığa bağlı (Eratnaoğulları vb.) ve bağlı olmayıp da
mücadele eden rakip güçler  (Celayiroğulları, Timur vb.) var. Anadolu'nun orta ve batısında beylikler ortaya çıkmış.
2 numarayla gösterilen beylik Osmanoğulları. Bizans'ın elinde İstanbul, Balkanların bir kısmı ve Trakya kalmış.
Gerek Venedik gerekse Cenevizliler,  Ege ve Akdenizdeki kıyı ve adalarda kendilerine bağlı koloniler oluşturuyorlar.
Haçlılardan geriye bir şey kalmamış. Sadece Kıbrıs krallığı ve Rodos şövalyeleri varlığını sürdürüyor. Galler
ortadan kalkmış, İngiliz krallığına bağlanmış.

MS 1346
Dinlerin dağılımı ve yönetim merkezleri
İstanbul yeniden Ortodoks Hristiyanların "merkezi" kilisesi olmuş. Katolik dünyanın
yönetim merkezi değişmiş, yeni yer: Avignon.

MS 1346
Nüfus yoğunluğunu gösteren harita
Buna göre Fransa ve İtalya'da nüfus yoğunlu diğer yerlere göre oldukça fazla.

MS 1346
Rönesans, Keşifler ve diğer bir deyişle Yeniçağ'ın şafağındayız. Aslında Rönesans'ı kimi yazarlar
14. yüzyılda başlatır ama genel kabul 15. yüzyılın ikinci yarısından itibarendir. Keşifler dönemi de öyle.
Nüfusu 50. 000'in üzerinde çok sayıda şehir ortaya çıkmış: İstanbul, Tebriz, Kahire, Floransa, Cenova,
Milano, Venedik, Paris ve Ghent. Ticareti yapılan ürünler zenginleşmiş, çeşit artmış. Akdeniz
ticaret yolları kuzey ticaret yolları ile birleşmiş. Deniz yolu ve buradan yapılan ticaret çok canlı.
Kara yolları için aynı durumu söyleyemiyoruz. 

MS 1346
Veba'nın yayılım haritası
Avrupalıların Kara Ölüm dediği Veba, görüldüğü gibi 1346 yılında Saray ve civarında ortaya çıkıyor.
Haritada ticaret yolları üzerinden nasıl dağıldığını görebiliyoruz. 

MS 1361
Osmanlı Beyliği, Marmara bölgesine yayılmış, İlhanlıların yerine Celayiroğulları geçmiş, bu durum
beyliklerin bağımsız davranmasını veya otorite olduklarının ilanını kolaylaştırıyor.  Doğu Anadolu
civarında Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleri var. Bizans imparatorluğu çok küçülmüş. Altın Orda Hanlığı
hala yerinde, bu arada Moskova prensliğine ve komşusu Novgorod'a dikkat edelim. Hapsburg hanedanı
tarafından yönetilen Avusturya'nın da siyasi bir güç olarak ortaya çıktığını fark edelim. İngiltere ve Fransa
arasında toprak savaşları  devam ediyor, İngiltere yine önemli bir miktarda toprağı kendine katmış.
Aragon krallığının da denizlerde nasıl geliştiğini görüyoruz.

MS 1401
Fransa, Germen İmparatorluğu aleyhine geliştiği gibi başka bölgelerde de atakta. Örneğin Cenova'yı
himayesine almış. Burgonya Düklüğü yeniden ortaya çıkmış, En büyük değişim Osmanlı Devletinde:
Istanbul, Trakya ve Balkanları ya doğrudan kendine katmış ya da himayesi altına almış. Doğuda Fırat nehrine
kadar dayanmış. Doğuda gelişen yeni bir güç var: Timur'un Devleti. Litvanya Dükalığı genişlemeye devam ediyor.
Töton Şövalyeleri hala etkin ve güçlü.

MS 1430
Kalmar Birliği'nden söz etmek gerekirse; Bu birlik gelişen Alman egemenliğe karşı  İsveç, Norveç ve
Danimarka tarafında kurulan siyasi bir birliktir (Vikingler) Birliğin etki alanı; İzlanda, Finlandiya ve
Grönland'ı da kapsıyordu. İngiltere ve Fransa çekişmesi devam ediyor bu sefer de İngiltere deniz ötesi
komşu bölgeyi ele geçirmiş ve devletin ismini Fransa ve İngiltere Krallığı olarak değiştirmiş. Aragon Krallığı
Sicilya'yı da alarak Akdeniz'de egemenlik kurmaya başlamış. Portekiz Krallığında değişen bir şey  yok
ama onun da Cebeli Tarık Boğazı'nın Afrika kıyısındaki Septe'yi (Ceuta)  kendine bağladığına dikkat edelim.
Bu Portekiz deniz imparatorluğunun, deniz aşırı sömürgeciliğinin  ilk adımı olarak sayılır.
Burası bugün İspanya'ya bağlıdır. Cenevizliler, Karadeniz kıyılarında koloni oluşturmaya devam ediyorlar.
Haritada Candaroğullarının yanında görünen yer Amasra Kolonisi. En büyük değişim Osmanlı devletinde.
Doğudaki bütün topraklarını kaybetmiş onun yerine eski Anadolu beylikleri yenden kurulmuş. Bunun nedeni;
Yıldırım Bayezid'in 1402'de Timur'a yenilmesi.

MS 1483
Harita Fatih dönemi sonundaki Osmanlı İmparatorluğu'nu da gösteriyor. İstanbul fethedilmiş,
Kırım, Karadeniz ve Balkanlara hakim olmuş. Doğup Anadolu ve İran, Irak Akkoyunlular Devleti'nin elinde.
Altonorda Hanlığı bir kaç parçaya ayrılmış: Kırım Hanlığı, Astragan Hanlığı, Kazan Hanlığı.. Timurlular
ana bölgelerine çekilmiş (Semerkant), Moskova Prensliği ortaya çıkmış, Polonya ve Litvanya birleşince
büyük bir devlet ortaya çıkmış.  İsveç, kral naipliği görevini sürdürüyor (Kalmar Birliği), Burgondlara bağlanan
Hollandayı da haritada görüyoruz. Burgondlar bu devirde, evlilik, haciz, soy bağlarını kullanarak
geniş ve zengin bir alana egemen olacaklar. İngiltere, Fransa topraklarından tamamen çekilmiş.

MS 1483
Dinlerin dağılımı ve yönetim merkezleri
İstanbul fethedildiği için burası Ortodoksların ana yönetim
merkezi olmaktan çıkmış. Bu andan itibaren Ortodoks kiliseleri bağımsız hareket edecekler.
Şu anda da bir merkezi kilise (ekümenik) tarafından yönlendirilmezler. 

MS 1483
Şehirler ve Ticaret Yolları
Nüfusu 50. 000'i aşan şehirlere Napoli de katılmış. Şehir sayıları artmış, yeni liman şehirleri ortaya çıkmış.
Özellikle Kuzey İtalya, Belçika-Hollanda bölgesi bu açıdan dikkati çekecek kadar gelişmiş. İspanya'da da yüksek
nüfuslu şehirlerin  ortaya çıktığını görüyoruz. Şehirleşme Kuzey Afrika'ya  doğru genişlemeye başlamış.
Ticaret yolları Akdeniz ve Atlas Okyanusu kıyılarında eskisinden daha canlı olarak sürdürülüyor. 

Genel Harita
Burada önemli bölgeler, fiziksel özellikler, yapılan belli başlı savaşlar vb. hepsi bir arada gösterilmiş.

Anahtar Harita

Anahtar Harita

Kaynak: Colin McEvedy, The Penguin Atlas of Medieval History, 1976 (Birinci Baskı 1961)

Metin bana aittir. DK

Yardımcı Haritalar

..

EK 1: 8. 9. yüzyılda Avrupa'da yaşayan Slav Kabileleri ve diğer halklar

..






















..