Duraklama Dönemi (17.YY) Siyasi Gelişmeler

 XVII.YY. SİYASAL OLAYLARI

III.MURAT DÖNEMİ  ( 1579 - 1595 )

          Yükselme devri 'nin son, Duraklama devri 'nin ilk sultanıdır.

          Bu dönemde yeniçeri ocağına mesleği askerlik olmayan kişiler alınmaya başlamış bu da Yeniçeri Ocağı'nın bozulmasına yol açmıştır.

Osmanlı - İran ilişkileri  :  

 -İran'da Şah Tahmasp'ın ölümü ile başlayan iç karışıklıklardan Osmanlı Devletinin yararlanmak istemesi üzerine başlayan savaşlar ( 1577 ), bu dönemde Ferhat Paşa Antlaşması ( İstanbul Antlaşması ) ile sonuçlandı.(1590 )

Bu antlaşmayla Azerbaycan,Dağıstan,Luristan ve Gürcistan Osmanlılara bırakıldı.

           YORUM :  Osmanlı devleti böylece doğu'da en geniş sınırlara ulaşmıştır.

Osmanlı - Avusturya İlişkileri : 

            Bosna Beylerbeyi Hasan Paşa'nın Avusturya'ya yaptığı bir akın sırasında öldürülmesiyle, savaşlar başladı. ( 1593 )

III.MEHMET DÖNEMİ  ( 1595 - 1603 )

           Sancak'tan gelen son padişah'tır.

           Duraklama devrinde ordunun başında sefere çıkan ilk sultandır.

Osmanlı - Avusturya İlişkileri :

- Devam etmekte olan Avusturya savaşında ordu'nun başında sefere çıkmış ve Eğri Kalesi alınmıştır.

Bu kaleyi kurtarmak isteyen Avusturya Ordusu, Haçova Meydan savaşında yenilgiye uğratıldı.( 1596 )

*YORUM : Bu savaştan kaçan Tımarlı Sipahilerin dirlikleri ( Toprak ) alınmış,bunlar da halkı kışkırtarak Celali ayaklanmalarında etkili olmuşlardır.

 -Kanije ve Estergon kaleleri alındı. 

- Kanije kalesini geri almak isteyen Avusturya ordusu, kale komutanı Tiryaki Hasan Paşa tarafından bozguna uğratıldı.( 1601 ).

-  Osmanlıların İran ile savaşmasından yararlanmak isteyen Avusturya ,Osmanlı topraklarına saldırdı.(1603)

Osmanlı - İran İlişkileri :

- İran hükümdarı Şah Abbas, Osmanlıların Avusturya ile savaşmasından ve Anadolu'daki karışıklıklardan

( Celali İsyanları ) yararlanmak istemiştir. Bu nedenle savaşlar başladı. ( 1603 )

I.AHMET DÖNEMİ ( 1603 - 1617 )

          Döneminde Veraset sistemi değiştirilmiştir. Erşet ve Ekber ( Yaşlı ve Akıllı ) kuralı getirilmiş, böylece Saltanat kavgaları engellenmiştir.

          Şehzadelerin sancağa çıkarılma usulüne son verildi.

 YORUM : Veraset sisteminin kesinliğe kavuşturulması, saltanat kavgalarını engellemiş, kardeş katliamlarını önlemiştir.Ancak, Şehzadelerin Sancağa çıkma usullerinin sona erdirilmesiyle,şehzadeler Saraya kapatılmış kafes hayatı yaşamaya başlamıştır. Bu durum şehzadelerin yönetim deneyimlerinin kaybolmasına ve Ruh sağlıklarının bozulmasına yol açmıştır.

Osmanlı - Avusturya İlişkileri :

          Bu dönemde Avusturya savaşlarına Zitvatorok Antlaşmasıyla ( 1606 ) son verildi.Antlaşmaya göre :

a) Eğri,Kanije ve Estergon Kaleleri Osmanlılarda kalacak

b) Avusturya Kralı protokol bakımından Osmanlı Padişahına eşit sayılacak

c) Avusturya'nın Osmanlılara ödediği yıllık 30.000 altın vergi kalkacak , Avusturya bir defaya mahsus olmak üzere 200.000 kara kuruş savaş tazminatı ödeyecek

d) İki taraf birbirinin ülkesine saldırmayacaktı.

YORUM :  Antlaşmanın bu maddesiyle Osmanlı Devletinin Avrupa üzerindeki siyasi üstünlüğü sona ermiştir. Çünkü 1533 İbrahim Paşa Antlaşmasına göre Avusturya Kralı protokol bakımından Osmanlı sadrazamına eşit sayılmıştı.Antlaşmanın c maddesiyle de Osmanlı Devletinin Avrupa üzerindeki ekonomik üstünlüğü sona ermiştir. O halde Zitvatorok Antlaşması, Osmanlı Devletinin toprak kazanmasına rağmen Avrupa üzerindeki Siyasi ve Ekonomik üstünlüğünün sona erdiği antlaşmadır.

Osmanlı - İran İlişkileri :

İran ile yapılan savaşlarda başarı elde edilememesi üzerine Nasuh Paşa Antlaşması ( 1611 ) imzalandı.

Bu antlaşmayla

a) Osmanlılar, Ferhat Paşa antlaşmasıyla aldıkları yerleri geri verdiler.

b) İran Osmanlılara yılda 200 deve yükü ipek verecekti.

 YORUM : Osmanlıların doğuda ilk toprak kaybıdır.

- Bu dönemde sadrazam Kuyucu Murat Paşa Anadolu Celali ayaklanmalarını baskı ve şiddet yoluyla bastırmaya çalışmıştır.

I.MUSTAFA DÖNEMİ ( 1617 - 1618 )

- Ruh sağlığı yerinde olmadığından ( Yarı Deli sayıldığından ) tahttan indirildi ( 3 ay sonra ).

II.OSMAN ( GENÇ ) DÖNEMİ  ( 1618 - 1622 )

Osmanlı - İran İlişkileri :

           İran'ın Nasuh paşa antlaşması koşullarını yerine getirmemesi üzerine  savaş yeniden başladı ( 1617 ).

İran'ın barış isteği üzerine Serav Antlaşması ( 1618 ) yapıldı. Buna göre İran Nasuh paşa Antlaşması hükümlerini yerine getireceğini kabul etti.

Osmanlı - Lehistan İlişkileri :

            Sokollu döneminde himaye altına alınan ( 1575 ) Lehistan, 1587 ' de himayeden kurtulmuş, Boğdan,  Erdel ve Eflak beyliklerinin içişlerine karışmaya başlamıştı.Bu dönemde, Boğdan'ın içişlerine karışmasından dolayı, Genç Osman Lehistan seferine çıktı. ( 1621 ) Genç Osman'ın komuta ettiği Osmanlı Ordusu Yaş yakınlarında Leh ordusunu yenerek Hotin Kalesini kuşattı.Ancak burada yapılan bir meydan savaşından Yeniçerilerin becerisizliklerinden dolayı bir sonuç alınamadı. Bunun üzerine Hotin Antlaşması ( 1620 ) yapılarak sefere son verildi.Antlaşmaya göre :

a) Lehliler ve Osmanlılar,birbirlerinin topraklarına saldırmayacaklar,

b) Lehliler Kırım Hanına yılda 40.000 düka altını vergi vermeye devam edeceklerdi.

YORUM : Genç Osman  Hotin seferi sırasında Yeniçeri Ocağının disiplinsizliğini ve bozukluğunu görmüştü.Bu nedenle bu ocağı kaldırarak daha güçlü bir askeri ocak kurmak istemiştir.Ancak bu düşüncesini gerçekleştirmeden tecrübesizliğinden dolayı yakınlarına söz edince Yeniçeriler isyan etmişler ve  Genç Osman'ı öldürmüşlerdir.

           Genç Osman, Yeniçeriler tarafından öldürülen ilk Osmanlı Padişahıdır.

NOT :  Bu dönemde Şeyhülislam'ın elinden atama yetkisi alınmış ve sadece Fetva verme yetkisi bırakılmıştır.

I.MUSTAFA  ( 1622 - 1623 )

Genç Osman'ın öldürülmesiyle İkinci defa taht'a çıkarıldıysa da karışıklıklardan dolayı tahttan indirildi.

IV.MURAT DÖNEMİ  ( 1623 - 1640 )

       * 12 yaşında Tahta çıkmış, 21 yaşında devlete egemen olabilmiştir.

Osmanlı - İran İlişkileri :

          1622 - 1639 Dönemi : İran'ın Bağdat'ı işgal etmesiyle başlayan savaş 17 yıl sürmüştür.

YORUM : XVII.YY.da İran'la yapılan savaşların en uzun süren dönemidir.( 4.dönem )

IV.Murat İran üzerine iki sefer düzenledi.Birincisi olan Revan seferiyle, Doğu Anadolu ve Revan'ı geri aldı.

 İkincisi olan Bağdat seferiyle, Bağdat'ı geri aldı. İran'ın barış istemesi üzerine

 Kasr-ı Şirin Antlaşması ( 1639 ) yapıldı. Bu antlaşmaya göre :

a) Azerbaycan ve Revan İran'a bırakıldı.

b) Bağdat Osmanlılarda kaldı.

c) İran'la Osmanlılar arasında Zagros Dağları sınır belirlendi.

YORUM :  Günümüz Türkiye-İran sınırının çizildiği antlaşmadır.

          Kasr-ı Şirin Antlaşması yaklaşık 60 yıllık Osmanlı-İran savaşlarına son verirken,uzun sürecek bir barış dönemi de başlatmıştır.

l. İBRAHİM (DELİ)  (1640-1648)

           l. İbrahim yıllarca korkulu bir hayat yaşamıstı  Kardeşlerinin IV. Murat tarafından öldürülmesi yüzünden sıranın kendisine de geleceğini düşünerek sinirleri tamamıyla bozulmuştu.

Bu dönemde Osmanlı devleti ile Venedik arasında savaşlar başlarnıştır (1645). Bu savaşlar sırasında Osmanlı Devleti Girit adasını kuşatmış, adanın alınması ise 1669 tarihinde gerçekleşmiştir.

IV. Murat döneminde sağlanan huzur bu dönemde bozulmaya başladı.

IV. MEHMET (Avcı) (1648-1687)

          Yedi  yaşında tahta çıktığından, ilk zamanlarda devlet yönetimi, Valide Sultanlar'ın ve Saray ağalarının

 elinde kalmıştır. Bu karışıklıklara son vermek ve ekonomik durumu düzeltmek için, Tarhuncu Ahmet Paşa
 göreve getirilmiştir. Ancak Tarhuncu Ahmet Paşa, saray masraflarını  kıstığı için öldürülmüştür.
 

          1656'da  ekonomik durumun bozulması gerekçesiyle, askere düşük ayarlı akçe ile para ödenmiş, bunun

üzerine yeniçeriler saraya hücum etmişler ve bu işten sorumlu tuttukları otuz devlet adamını bir çınar

ağacına asmışlardır. Bu olaya Osmanlı Tarihi'nde, "Çınar Vak'ası" veya " Vaka-i Vakvakiye "adı verilir
 

          l. ibrahim zamanında başlayan Girit kuşatması devam etmekteydı. Venedikliler Girit'in kuşatılması üzerine ÇanakKale Boğazını abluka altına almıştı. Kuşatmadakı Türk askerine yardıma giden bir Osmanlı donanması 1651 tarihinde büyük bir bozguna uğramıştır. Bunun üzerine Venedikliler Bozcaada, Limni ve Semendireki işgal etmişlerdir.
 

          IV. Mehmet kötü gidişi önlemek için, Köprülü Mehmet Paşa'yı sadrazamlığa getirdi.

Köprülü Mehmet Paşa, saraya bazı şartlar öne sürmüş, kabul edilince sadrazamlığa gelmiştir.

  Köprülü 'nün istekleri şunlardır :
Saray devlet işlerine karışmayacak
Devlet ilişkilerine ilişkin olarak saraya arz edeceği herşey kabul olunacak
Devlet memurluklarına istediği kimseleri atayacak

Hakkında bir şikayet olursa,hemen makamından atılmayacak, önce kendisine sorulacak, sözü dinlendikten ve savunması alındıktan sonra bir karar verilecekti.

          İlk defa ön şartlarla ve geniş yetkilerle sadrazam olan kişidir.

          Köprülü önce iç durumu ele aldı : İstanbulda halkın birlikteliğini bozan ulemaları sürgüne gönderdi.

          Boğaz'ı kapatan Venediklileri yenilgiye uğrattı. Limni, Bozcaada ve İmroz' u Venediklilerden geri aldı.

Akdeniz yolunu açarak Girit'e asker ve cephane gönderdi.

          Erdel beyi Rakoçi'nin isyanını bastırdı.

          Halep valisi Abaza Hasan Paşa ve onun etrafında toplanan, bağımsız yaşamayı isteyen bazı beylerbeyi ve sancakbeylerinin isyanını bastırdı.Abaza Hasan Paşa ve taraftarları Halep'te idam edildiler.

        Köprülü Mehmet Paşa'nın ölümünden sonra, sadrazamlığa oğlu Fazıl Ahmet Paşa getirildi.

Erdel sorununa karışan Avusturya' ya savaş açtı. Uyvar, Novingrad kaleleri alındı. Avusturya ile Vasvar Antlaşması yapıldı.

Vasvar Antlaşması ( 1664) ( Osmanlı - Avusturya ) :

a) Erdel Osmanlı devletine bağlı kalacak , Avusturya ve Osmanlı kuvvetleri buradan çekilecekti.
b) Osmanlıların gösterdiği aday, Avusturya tarafından da Erdel beyi olarak tanınacaktı.

c) Avusturya 200.000 kara kuruş savaş tazminatı ödeyecek,

d) Uyvar ve Novigrad kaleleri Osmanlılarda, yakılan Zerinvar kalesi tamir etmemek koşuluyla Avusturya'ya verilecekti.
d) Antlaşma yirmi yıl geçerli olacaktı

 Fazıl Ahmet Paşa, 1645'ten ben alınamayan Girit Adası 'nı 1669'da aldı.

(Osmanlıların Akdeniz'de yaptıkları son fetihtir.)
- Fazıl Ahmet Paşa, Lehistan'ın, Ukrayna Kazakları'na saldırması üzerine, Lehistan'a savaş ilan etti. Lehistan yenildi ve barış istedi 1672'de Lehistan ile Bucaş Antlaşması yapıldı

Bucaş Antlaşması ( 1672 ) ( Osmanlı - Lehistan )

Podolya, Osmanlılar'a bırakıldı.

Lehistan yıllık 22000 altın vergi verecekti

 Bu antlaşma, Osmanlılar'ın Batı' da son kez toprak kazandıkları antlaşmadır. Böylece Osmanlılar batı'da en geniş sınırlara ulaştılar.

          Köprülü Mehmet Paşa ve oğlu Fazıl Ahmet Paşa döneminde, devlet içeride ve dışarıda eski gücüne kavuştuğundan, Köprülüler Dönemi'ne "Duraklama Devri İçindeki Yükselme Devri" denilmiştir.

Fazıl Ahmet Paşa' nın ölümünden sonra sadrazamlığa , Köprülü' nün evlatlığı ve damadı

" Merzifonlu Kara Mustafa Paşa " getirildi.

          Merzifonlu ilk olarak Ukrayna seferine çıkmış , Cehrin kalesini alarak Lehistan ile olan anlaşmazlıkları çözümlemiştir. (1678)

          Merzifonlu Osmanlı devletini eski gücüne yeniden kavuşturmak istemiştir.

          Macaristan'daki katolik ve protestanlar arasındaki  mücadelede, Protestanların Osmanlılardan yardım isteği üzerine Avusturya'ya savaş ilan edilmiş ve Avusturya seferine çıkılarak Viyana II.defa kuşatılmıştır.

II. Viyana Bozgunu (1683):

        Tarihimizin en büyük yenilgilerinden biri, Viyana önlerinde yaşandı. (1683)
Yenilginin nedenleri:

1. Devletteki iç bozulmanın, orduya yansıyan etkileri
2. Kırım Ham'nın, Leh Ordusu'nun Tuna'dan geçmesine izin vermesi ( Kırım hanının ihaneti)

3. Viyana'ya Avrupalı devletlerden yardım gelmesi

4. Kale kuşatmaları için araç ve gerecin orduda bulunmaması

5. Merzifonlu'nun şehrin tahrip edilmemesi için son saldırı emrini vermemesi.

Sonuçları:
1. Merzifonlu önce Budin'e, burada tutunamayarak Belgrat'a çekildi. Burada idam edildi.

2. Avrupa' da Türk korkusu kalktı.

3. Avrupalılar , Osmanlılar aleyhine Kutsal İttifak'ı kurdular. ( Avusturya+Lehistan+Venedik+Malta+Rusya)

4. Osmanlılar'ın batıya saldırısı durdu.Savunmaya çekildi.Avrupalıların saldırısı başladı.

5. Osmanlıların toprak kaybetmeye başladığı felaket seneleri başladı.

Durumun kötüye gitmesi üzerine devlet adamları IV.Mehmet'i tahtan indirdiler (1687).
 

II. SÜLEYMAN (1687-1691)

          Bu dönemde Osmanlı Devleti cephelerde savaşırken ülke içindeki iç isyanlarla da uğraşmak zorunda
kalmıştır.

          II. Viyana kuşatmasından sonra başlayan savaşlarda Avusturyalılar, Macaristan'dan sonra Belgrat'ı
da ele geçirmişlerdir. Ruslar Kırım, Venedikliler Mora'ya saldırmışlardır.

          Bu zor durumda sadrazamlığa
Köprülü Fazıl Mustafa Paşa getirildi. Yeni sadrazam devleti tekrar toparlamaya çalıştı.

Avusturyalılardan Belgrad geri alındı. Ruslar' ın Kırım'a saldırısı önlendi.
1691 tarihinde Padişah II. Süleyman öldü.

II. AHMET (1691 -1695)

          Sadrazam Fazıl Mustafa Paşa Avusturya üzerine sefere çıktı. Fakat Salankemen meydan savaşında
öldü, Osmanlı ordusu yenildi (1691).
*  II. Viyanadan sonra yapılan savaşlar içinde en büyük meydan muharebesidir.
Bu savaştan sonra Avusturyalılar tekrar ilerleyişe geçtiler.

          Venedikliler ise Girit ve Sakız'a saldırdılar.

          1695 tarihinde II. Ahmet öldü.
 

II. MUSTAFA (1695-1703)

          II. Mustafa ordu île beraber sefere çıktığı takdirde Viyana'dan sonra bozulan durumun tekrar düzel-
tilebileceğine inanıyordu.Padişah 1695 tahinde ilk Avusturya seferine çıktı.Bu seferde bazı başarılar elde edildi.