Dilara Kahyaoğlu
1838 Ticaret Antlaşması olarak da bilinir. Osmanlı Devleti 16. yüzyılda tanınan ve sonraki yıllarda yenilenen kapitülasyonlarla Osmanlı pazarlarına serbestçe giren Batılı ülkelerin mallarına 1802'de kısıtlamalar koymuş, yabancı ülkelerin Osmanlı ülkesinden ihraç ettikleri mallar için ödedikleri vergiyi arttırmış, 1826’dan itibaren de zeytinyağı, tahıl, yün, haşhaş, meyankökü gibi ürünlere yed-i vahit usulünü (Tekel: Osmanlı devletinde zorunlu gereksinim denilen türden ürün ve malların, üretildiği yerden, satılacağı pazara kadar; devletin denetiminde olması uygulamasının genel adı) uygulamaya koymuştu.
 |
| Mustafa Reşit Paşa |
1830’larda kara Avrupa'sı gümrük duvarlarını yükseltip çeşitli mallara kısıtlamalar getirince, İngilizler yeni pazarlar bulmak için Ortadoğu ve Uzakdoğu’ya yöneldiler. Osmanlı ülkesinde serbest ticaretin uygulanabilmesi için yed-i vahit usulünün kaldırılmasını teklif ettiler. Başlangıçta bunu reddeden Osmanlılar, Mehmet Ali Paşa’ya karşı İngiltere’nin desteğini sağlamak gündeme geldiğinde İngilizlerle anlaşmak zorunda kaldılar. Balta Limanı Antlaşması uzun süren gizli görüşmeler sonucunda Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa ile İngiliz elçisi Ponsonby tarafından, Mustafa Reşit Paşa’nın Balta Limanı’ndaki konağında imzalandı.
Mevcut kapitülasyonları garanti altına da alan bu antlaşmaya göre; yed-i vahit uygulaması kalkıyordu. 1838’den önce ithalat ve ihracattan yalnızca yüzde 3 gümrük vergisi alınıyordu, ayrıca yerli ve yabancı tüccarlar ülke içindeki ticarette yüzde 8, kara gümrüğü ödüyorlardı. Balta Limanı Antlaşması’yla ihracattan yüzde 12, ithalattan ise yüzde 5, vergi alınması kararlaştırıldı. Yerli tüccarlar yüzde 8, kara gümrüğü ödemeyi sürdürürken, İngiliz tüccarları bundan bağışık tutuldu. Böylece İngiliz tüccarları Osmanlı topraklarında çok ayrıcalıklı bir konuma geldiler.
Bu antlaşmadan başka 3 ağustos 1838’de Belçika, 25 kasım 1838’de Fransa ve en son 30 Ağustos 1846’da Rusya ile imzalanan benzer nitelikli öbür antlaşmalar, Osmanlı Devleti’nin mali ve ekonomik alandaki çöküşünün en önemli nedenlerinden birini oluşturur.
Bu seride yer alan Osmanlı tarihiyle İlgili diğer konular ve kaynaklar için bkz.
https://tarihegitimi.blogspot.com/2019/06/osmanl-tarihi-ders-notlar-konular.html
Mevcut kapitülasyonları garanti altına da alan bu antlaşmaya göre; yed-i vahit uygulaması kalkıyordu. 1838’den önce ithalat ve ihracattan yalnızca yüzde 3 gümrük vergisi alınıyordu, ayrıca yerli ve yabancı tüccarlar ülke içindeki ticarette yüzde 8, kara gümrüğü ödüyorlardı. Balta Limanı Antlaşması’yla ihracattan yüzde 12, ithalattan ise yüzde 5, vergi alınması kararlaştırıldı. Yerli tüccarlar yüzde 8, kara gümrüğü ödemeyi sürdürürken, İngiliz tüccarları bundan bağışık tutuldu. Böylece İngiliz tüccarları Osmanlı topraklarında çok ayrıcalıklı bir konuma geldiler.
Bu antlaşmadan başka 3 ağustos 1838’de Belçika, 25 kasım 1838’de Fransa ve en son 30 Ağustos 1846’da Rusya ile imzalanan benzer nitelikli öbür antlaşmalar, Osmanlı Devleti’nin mali ve ekonomik alandaki çöküşünün en önemli nedenlerinden birini oluşturur.
Bu seride yer alan Osmanlı tarihiyle İlgili diğer konular ve kaynaklar için bkz.
https://tarihegitimi.blogspot.com/2019/06/osmanl-tarihi-ders-notlar-konular.html