BAĞIMSIZ Türkiye’yi kuran Lozan Antlaşması bugün 95 yaşında. Bağımsız Türkiye vurgusu yapmamın sebebi, kapitülasyonların kaldırılmış, Musul dışında Misak-ı Milli’nin gerçekleştirilmiş olmasıdır.
Tanzimat’tan itibaren bütün hükümetlerimizin kaldırmaya çalıştığı kapitülasyonlar Milli Mücadele zaferi üzerine Lozan’da kaldırıldı; Türkiye ekonomisini ve hukukunu bağımsızca düzenleyebilen bir ülke oldu.
Montrö Sözleşmesi ve Hatay’ın anavatana ilhakı ile Lozan Antlaşması tamamlandı.
SEVR’İN BAŞMİMARI
Lozan hakkında birçok ciddi bilimsel araştırma yayımlandı fakat başta İngiltere olmak üzere diğer devletlerle ilgili yönleri yeterince bilinmediği için bir çok efsane de uyduruluyor. Lozan’ın ve Cumhuriyet’in bir “İngiliz projesi”olduğunu söyleyenler bile çıkıyor!
Halbuki İngiliz parlamentosundaki Lozan müzakereleri incelendiğinde hiç de Lozan’a İngiliz zaferi olarak bakmadıkları görülür.
Hatta yüz yıldır Türkiye’ye düşmanlık yapagelmiş olan İngiliz Liberalleri Lozan’ı “İngiliz diplomasisinin hezimeti” olarak nitelediler.
Birinci Dünya Savaşı sırasındaki İngiltere Başbakanı ve Sevr’in başmimarı olan Lloyd George’un Daily Telegraph gazetesinde yazdığı makale şöyledir:
Başbakanlıktan düşmüş olan Lloyd George, Lozan’dan dört gün sonra 28 Ağustos 1923’te yayınlanan bu makalesinde “Türkiye’nin Lozan başarısı, medeniyetin yenilgisidir” diyordu; tam bir sömürgeci bakışla. Uzun makalesinde, İngiltere’nin dört yıl boyunca Türkiye ile savaştığını anlatan Lloyd George, Lozan’ın bir “bela olduğunu” söyleyerek şöyle yazıyordu:
“Batı medeniyeti vahşetin Avrupa’ya geri dönmesini önlemek için son savaşını verdi... Sevr’den Mudanya’ya bir geri çekilmedir, Mudanya’dan Lozan’a ise tam bir bozgundur!”
LOZAN KAVGALARI
Lloyd George 6 Haziran 1924’te Avam Kamarası’nda yapılan görüşmelerde de hâlâ Sevr’i savunuyor, Lozan’ı İngiliz diplomasisinin hezimeti olarak niteliyordu.
Lozan’da Lord Curzon da “Sevr antlaşmasında bazı değişiklikler yapacağız” diyerek masaya oturmuşu!
Lozan’da çok büyük kavgalar verildi, ordu üç defa alarma geçirildi.
Lozan’dan sonra yeni rejim konusunda Ankara’da yollar ayrıldı.
Saltanat 1 Kasım 1922’de kaldırılmıştı, kimse saltanat istemiyordu. Çatışma, Cumhuriyet’in nasıl olacağı konusundaydı; liberal mi, devrimci mi?
Fakat muhalif Karabekir, Rauf Bey, Ali Fuat Cebesoy gibi isimler de Lozan’ı desteklediler. Meclis’te Lozan’a Kemalist Şükrü Kaya ret, muhalif Kazım Karabekir evet oyu verdi.
Bugün Lozan’ı kötülemek ancak bilgisizlik ve önyargıyla mümkündür.
Lozan elbette eleştirilebilir fakat şartlar ve özellikle güç dengesi gözetilerek...
Unutmamak lazım, biz Lozan’a giderken İstanbul işgal altındaydı, Lozan’da kurtarılacaktı.
İNGİLTERE VE LOZAN
Lozan Antlaşması’nı İngiltere’nin onaylaması yaklaşık bir yıl gecikti. Bunun temel sebebi hükümet krizleridir. Antlaşma ancak İşçi Partisi’nin 29 Şubat 1924’te iktidara gelmesiyle parlamentoya sunuldu, haziranda onay tamamlandı.
Bu gecikmenin Türkiye’de hilafetin kaldırılmasıyla ilgisi yoktur.
İşçi Partili Başbakan MacDonald İngiltere’yi “Doğu Sorunu”meşguliyetlerinden çıkarıp savaş sonrası ağırlaşan ekonomik ve sosyal krize odaklanmak istiyordu.
Lozan’da bağımsız Türkiye imzalarının atılmasını sağlayan Mustafa Kemal, İsmet, Fevzi, Rauf, Karabekir ve bütün Milli Mücadele neslini rahmet ve şükranla anıyorum.