Melek Fırat
2001
Birinci Dünya Savaşında Orta Doğu'ya ilişkin Müttefikler arasında imzalanan çeşitli gizli antlaşmalar 1917 Bolşevik Devrimi sonrasında Moskova'daki sosyalist hükümet tarafından dünya kamuoyuna açıklanınca, sadece gizli toprak paylaşımı dolayısıyla değil, İngiltere'nin aynı bölgeye ilişkin olarak hem Araplara hem de Siyonistlere vermiş olduğu sözler dolayısıyla da büyük tepkiyle karşılandı.
1. Müttefikler Arasında İmzalanan Antlaşmalar
a) 18 Mart 1915 İstanbul Antlaşması: İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanan belgede Boğazların Müttefikler için serbest liman olacağı kabul ediliyor, buna karşılık Rusya, Türkiye'nin Asya topraklarında İngiltere ve Fransa'nın özel hakları bulunduğunu onaylıyordu. Ayrıca Müslümanlarca kutsal kabul edilen yerler Türkiye'den ayrılacak ve Arabistanla birlikte Müslüman yönetimine konulacaktı.
b) 26 Nisan 1915 Londra Anlaşması: İtalya'nın Müttefikler yanında savaşa girme kararı İstanbul Anlaşmasının yeniden ele alınmasını gerekli kılınca, İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında imzalandı. Bu anlaşmayla 1912'den beri işgali altında bulunan Onikiada'nın egemenliği ve Libya'nın yönetimi İtalya'ya bırakıldığı gibi, Akdeniz'de çıkarları bulunduğu kabul edilerek, Antalya bölgesinden kendisine pay veriliyordu.
c) 16 Mayıs 1916 Sykes-Picot Anlaşması: Osmanlı devletinin Orta Doğu'daki topraklarının paylaşımı için masaya oturan İngiltere ve Fransa dışişleri bakanlarının adıyla anılan antlaşma, 26 Nisanda Rusya'ya da kabul ettirilmekle birlikte, İtalyanlar ve Araplardan gizli tutulmuştu.
Buna göre:
i. Erzurum, Trabzon, Van, Bitlis, Muş, Siirt Rusya'ya bırakılacaktı;
ii. Fransa, Suriye'nin kıyı bölgesini ve Kilikya olarak bilinen yöredeki Adana vilayetini, Antep-Mardin, Aladağ-Kayseri ve Eğin-Harput bölgesini ele geçiriyordu;
iii. İngiltere, Bağdat'la birlikte Güney Irak ile Filistin'deki Hayfa ve Akra limanlarını alıyordu;
iv. İngiltere ve Fransa'nın egemenliğinde kalacak bölgeler arasında bir Arap Devletleri Konfederasyonu ya da tek bağımsız Arap Devleti kurulacaktı. Ancak, bu bölge de İngiltere ve Fransa arasında etki alanlarına ayrılmıştı: Suriye hinterlandı ve Musul vilayeti Fransa'nın, Filistin ve İran sınırı arasındaki bölge de İngiltere'nin etki alanı olarak belirleniyordu;
v. İskenderun serbest liman olacaktı;
vi. Filistin uluslararası bir yönetime bırakılacaktı.
 |
1916 tarihli haritada Sykes ve Picot'nun imzaları. http://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/05/160516_sykes_picot_100_yil |
2) İngiltere ile Arap Milliyetçileri Arasındaki Görüşmeler:
Osmanlı devletine karşı silahlı ayaklanma başlatmak için başvuran Şerif Hüseyin'e İngiltere'nin para ve silah desteği verilmesi kararlaştırıldı ve savaştan sonra kurulacak bağımsız Arap Krallığının sınırları belirlendi, ilke düzeyinde anlaşmaya varıldıktan sonra Haziran 1916'da Arap ayaklanması başladı. 2 Kasım 1916'da Şerif Hüseyin kendisini "Arap Ülkeleri Kralı" ilan etti.
Kaynak
Melek Fırat, "Orta Doğu'yla İlişkiler", Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, cilt I, İstanbul, İletişim Yayınları, 2001, s: 198-199