İspanya İç Savaşı Özet

Kaynak: Gökçen Alpkaya, Faruk Alpkaya, 20. Yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi, Tarih Vakfı Yayınları, s. 116

"İçsavaş Tanrı’nın armağanıdır!"

Nikos Kazancakis

"Hiçbir şey ummuyorum, (Δεν ελπίζω τίποτε,)
  hiçbir şeyden korkmuyorum, (Δεν φοβούμαι τίποτε,)
  özgürüm. (Είμαι λεύτερος.)"

Madrid, uçaklar tarafından bombalanırken. 1936
http://www.3djuegos.com/foros/tema/42176781/0/el-asedio-de-madrid-1936-39/

….

Otomobile atladım. Heyecanımı zor tutuyordum. Biliyordum ki kurtuluş yoktu. Bugün, güneş yine

parlak, gökyüzü tertemizdi.. Uçaklar çalışacaktı ve ben dünyanın en güzel süslerinden birinin kül olduğunu görecektim. Faşist hatları dün yer değiştirmiş. Madrid’e daha çok yaklaşmış, Caravanchel mahallesine girmişlerdi. Çember gitgide daralıyor, Franco’nun sıcak soluğu Madrid’in boğazında buğulanıyordu.

Geçende kırmızı krallık takkesi giymiş bir papaz bana:
— Tanrı Burgos hükûmetini tanıdı! demişti. Bakın, ne güneş, nasıl bir gökyüzü var... Uçaklar işleyebiliyor, ordumuz çamurlar içinde batıp çıkmıyor, Faslılar soğuktan titremiyor. Tanrı bizimle beraberdir!
Alaycı bir tavırla:
—Ah cinayet! dedim.
Papaz kızgın bir halde karşılık verdi:
— Tanrı, Vatan, Kral!

Tekrar ve hızla ölüm yolunu geçiyoruz. İlliescas, Torrejon, Parla, Getafe, Alcorcon, Leganes ve Caravanchel’e varıyoruz. Sabah sabah toprak top atışlarıyla sarsılıyor, bölük bölük askerler cepheye koşuyor, Faslılar çakal gibi uluyor, uçaklar nerede ise görünecek...  Dünyanın her tarafından gelmiş gazeteciler var burada. Büyük bir zengin evinin dördüncü katına çıkıyoruz. Mobilyalar, elbiseler, aynalar, fotoğraflar, kitaplar hepsi parçalanmış, yırtılmış ve pislik içinde...  Dördüncü kattaki masa kurulu halde... Büyük, porselen supiyerin içindeki çorbanın üzeri örtülmüş. Duvarda büyük, siyahımtırak kırmızı bir leke... Yaklaştım: Kan ve kıllar!

 Cumhuriyetçilerin Siperi, 1936, Madrid
http://www.3djuegos.com/foros/tema/42176781/0/
el-asedio-de-madrid-1936-39/

En yüksek taraçaya tırmandık. Rahleleri, sandıkları, çamaşır bohçalarını ve yatakları toplayıp üzerlerine oturduk. Aşağıda, sanki elimizi uzatsak tutacakmışız gibi, gerçekten elle tutulur ve aynı zamanda hayatın öbür kıyısında bir hayatmış gibi duran Madrid var...

Bugün sokaklar boş, pencereler kapalı, alanlar ıssız... Gülleler aralıksız, merhametsiz ve ahenkli bir şekilde düşüyor üstüne. Dürbünlerle biraz duman, fışkıran bir alev, kırılan bir pencere yıkılan bir duvar görüyoruz. Tanrısal gövde parça parça kopup yıkılıyor. Kül dalgaları boğucu..

Dönüp meslektaşlara bakıyorum. Hepsi dürbünleri gözlerine dayamış, bu en acıklı manzarayı seyrediyorlar. Ürperdim. Yüzlerde en küçük bir insanca acıma yok. Bazılarının dudakları alaylı alaylı gülümsüyor, bazılarının dişleri ısırmaya hazır bir köpeğinkiler gibi fırlamış, bazıları da umursamaz, soğuk ve üzüntüsüz. Bu insanlık dışı teknik uygarlık beynimizi vahşileştirmiş, yürekleri kurutmuş, insanları bilim barbarları haline sokmuş. Artık insan bu kadar insanlık dışına çıktıktan sonra, yok olması mukadderdir (ve haklı). Ve belki de bütün bu kan, tutarsızlık ve sertlikle dolu İspanyol dramı, büyük (ve daha korkuncu haklı) bir felaketin önsözüdür. “İmdat!” diye bağıracak oldum ama vakit bulamadım. Arkamızda, ufukların derinliğinden bulutsuz gökyüzünde uçakların uğultusu duyuldu. Taraçadakilerin hepsi sevinç içinde saymaya başladılar: “13-15-19-21!”

Yine üçer üçer, ortadaki önde, ötekiler biraz arkada olmak üzere geliyorlar. Ahenkli şeytanca bir düzen içinde, atmacalar gibi kıvrılan büyük bir hat. Ama bu atmacalar, kanatlarının üstünde kırlangıç değil, bombalar taşıyor; ölüm dolu fıçılar kadar büyük bombalar.

Domuz dişli, sarışın bir gazeteci bağırdı:

—Madrid bir vagon dolusu kül olacak!

Bir an için gözlüklerini çıkardı, soğuk mavi gözleri madeni ışıklarla parıldadı.

Artık uluyarak yaklaşmış olan uçakları, mağrur binaları, kiliseleri, müzeleri, insan dolu fakir mahalleleriyle hala çok güzel olan Madrid’e baktım içimden dedim ki: “Güle güle! Güle güle!” Madrid’in güneşte yıkanan manzarasını içimde, ruhumun derinliğinde korumaya o derece geçici olan çerçevesini kaybetmemeye, birkaç saniye geçip de kül olmadan önce, hayatım boyunca aklımda tutmaya çalıştım.

Uçaklar artık bir sıra halinde Madrid’in üstündeydi. Bir an için ürkmüş gibi kanatları hareketsiz kaldı. Bu şahane hareketsizlikle, her uçaktan dürbünlerle küçük siyahlığın düşüşünü görünceye kadar gecen saniye yüz yıldan da uzundu. Tepemizde yoğunlaşmış dayanılmaz bir yüzyıl, hareketsiz kalmıştı.

Ruhum Madrid’in ruhu ile birleşmiş, çağdaş Mahşer ’in, bu yirmi bir baş meleğinin altında korku ile himayesiz bir halde toprağa gömülmüştü. O anda hiç bir şey düşünemiyor, insanca bir söz dahi söyleyemiyordum. Çığlık bile (yani insanı en derin ve en noktasız şekilde belirleyebilecek şey) beni kavrayamıyordu. Bu olumsuzluk bir şimşekti ama hayatın kendi hayatımın Madrid’inkinin her şeyin bütün acısını yaşayacak zamanı buldum ve birden, Manzanares’in sol kıyısında yerden korkunç çığlıkların yükseldiği duyuldu: “Kro! Kro!” Yirmi bir defa!.. Ve birden yirmi bir tane duman sütunu gökyüzüne doğru yükseldi. Madrid’in yirmi bir parçası, belki de yirmi bir mahallesi (taşlar, ağaçlar ve insanlar) toz olmuş, havaya dağılmıştı. Madrid dumanların arasında kayboldu. Titriyordum. Diyordum ki: “Şimdi dumanlar dağılınca ortaya ne çıkacak?”  Çok hafif bir rüzgâr esti, dumanlar dağıldı; evler derlenip toparlanmış, ürkmüş gibi yeniden göründü. Ama Madrid’in Kuzey kesiminden duman tütüyordu.  Damları yalayan alevden diller yükseldi. Vücudunda yirmi bir delik açılmıştı.. Madrid’in tüyleri yolunuyor, kömür parçaları halinde dökülüyor, kül oluyordu. Etrafımdaki gazeteciler sevinçle zıplıyorlardı. Alkışlamaya başladılar.

(...)

Hepimiz dürbünlerle ön tarafa, ilk evlere, Palazio ve Plaza de Moros yakınındaki dolambaçlı sokaklara bakıyoruz. Korkunç kavga orada başlıyor. Evler kapatılmış, pencereler tıkanmış, sokaklarda kimse yok. Artık tüfek değil, el bombasıyla süngü işliyor. Boğaz boğaza kapışıyorlar.

Solgun benizli subay yanımdaki rahleye oturdu. Sordum:

— Bu katliam ne zaman son bulacak?

— Şu melun Madrid kül olduğu zaman...

— Peki, külü ne yapacaksınız?

Hırstan titreyen bir sesle;

— Onu havaya savuracağız! dedi.

— Ona acımıyor musunuz?

Omuzlarını kaldırdı ve kısa bir sessizlikten sonra mırıldandı:

— iç savaş Tanrı’nın armağanıdır!

Artık Madrid’in can çekişmesine bakamıyordum. Aşağı, sokağa indim. Bir otomobil üç yaralıyı taşıyordu. Elinden yaralanmış genç bir falanjiste sordum:

— Ne oluyor?

Genç asker kızgın cevap verdi:

— Katliam! Kudurdu namussuzlar! Kapılarla pencerelerin arkasında mevzilenmiş, bize ateş ediyorlar. Kapıdan kapıya el bombalan atarak ilerliyoruz. Duvar deliniyor, avluya gidiyoruz. Odadan odaya, merdivenden merdivene, kattan kata kovalıyoruz onları.. Onlar: “Geçmeyeceksiniz! Geçmeyeceksiniz!” diye bağırıyor. Biz de “Geçeceğiz!” diye bağırıyoruz. Nitekim geçtim de..

Hırs kana bulanmış delikanlıyı canlandırıyor. 
Alçak sesle başlamıştı şimdi yavaş yavaş alevlenip hırçınlaşıyor:

— Bin yıl yaşasam, dedi, bin yıl savaşırım!

Ağzına kadar yaralılarla dolu kamyon ve otomobiller. Hepsi de, kurşun kendilerini en esaslı bir zevk sırasında isabet etmiş gibi kızgındı. Yüzleri hiddetten parlıyordu; dans eden bir adamın yüzü gibi... Savaşın bütün sırrı kendini sarhoş olmaktan alıkoymamaktır. O zaman korku ortadan kalkar, ölüm ile hayatın tadı aynı olur. İnsanı çok tatlı yayılma, genişleme ve yok olma özlemi sarar... Bu kekre gelişme, tehlikeyi zevk haline sokabilir. Kırılma ile ölüm, alışılmış hayattan tamamen farklı bir düzey üzerindedir. Burada bu manzaralar acıyı davet eder. Ama sarhoş olmayan savaşçının vay haline! O zaman her şey kâbus, korku ve panik halini alır.

Yakalanan antifaşist direnişçiler idam edilirken
http://www.3djuegos.com/foros/tema/42176781/0/
el-asedio-de-madrid-1936-39/

Yaralılarla dolup taşan yeni kamyon ve otomobiller geldi. Toledo’dan Faslılar, lejyonerler ve subaylar da geliyordu. Sessizdiler. Havada keskin bir huzursuzluk vardı. Toledo’dan tanıdığım ve şimdi o da huzursuz bir halde buraya gelen dost bir subaya. Binbaşı Rubio’ya sordum:

— Ne olup bitiyor?

— Ne mi oluyor? Anlamıyor musunuz? diye karşılık verdi. Savaşın romantik olan, ilk safhası başlıyor. Birincisi sabırsızlık, keyif ve cesaret istiyordu. İkincisi sabır, ciddiyet ve metanet istiyor. Kızıllar şimdi Madrid’e çekildi. Her biri evinde mevzilenmiş birer çeteci gibi... Yolları, komşularını, girdiyi çıktıyı biliyorlar. Pencerelerin arkasına yatakları yığıyor, onların ardına saklanarak ateş ediyorlar. Karıları onlara yardım ediyor, yemek, su ve mermi taşıyor. Geceleyin uyuyabilir, üşümez, yağmur yemez, güçlük çekmez. Artık sokaktan sokağa, evden eve korkunç kovalamaca başladı. Evet kudurmuşçasına dayanıyorlar ama geçeceğiz!...

Zafer, nihayet kendisine yakışan yüksek ve tehlikeli, yere yerleşmişti. Şair Lorca’nın uzaktaki Cordoba’sı toplayıcılar erişemediği için, elma ağacının tepesinde çok yüksekte parlayan Safo’nun kırmızı elması oldu. Ulaşılmaz elma, güneş ve yağmur altında yıkanmış, kan kırmızısı rengiyle parlıyor...

"Hepsi Lorca'ydı";  "Lorca Eran Todos"; "Hepimiz Lorca'yız"
Öldürüldüğü varsayılan yere dikilen hatıra taşı. Barranco de Viznar.
Barranco de Viznar, toplu mezarların olduğu yerdir.
Lorca'nın kalıntılarının da burada olduğu düşünüldü. Cesedi bulunamadı.

Akşam üzeri Toledo’ya vardığımda, serseri aşkı yine sokaklarda gördüm. Yeni Fas taburları gelmiş, sokaklar, meyhaneler, kahveler dolmuş. Radyolar bağıra bağıra gayret vermeye başladılar. Ama bu akşam yüzleri huzursuz ve karanlıktı.  Piskoposluk sarayının kapısında bir İspanyol dostum beni durdurdu:

— Biliyor musun, dedi, sevdiğin ozanı öldürdüler?

Tüylerim ürpererek bağırdım:

— Hangisini?

— Federica Garcia Lorca’yı!

— Lorca’yı!... Kimler öldürdü?

— Bazıları kızılların, bazıları bizim öldürdüğümüzü söylüyorlar. Kimsenin bildiği yok..

— Neden?

— Bilmem!

Sonra omuzlarını kaldırarak ekledi:

— Belki yanlışlıkladır...

Shakespeare’in trajedilerinde olduğu gibi insanlar öyle, nedensiz öldürülüyor. Hayat bir kılla bağlı. Bilinçsiz kader bu kılı elleriyle tartaklıyor.. İsimler birbirine benzediği, söylenmemiş bir sözü söylediğini sandıkları, başka biriyle aynı elbiseyi giymiş oldukları için...

Nikos Kazancakis, İspanya- Yaşasın Ölüm, Tel Yayınları, 1973/2,  s. 219-225

"No Pasaran"

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8f/%C2%A1No_pasar%C3%A1n%21_Madrid.jpg

Dolores İbarruri 
"La Pasionaria" (tutku çiçeği) takma adıyla da anılır.
http://www.mve2gm.es/paises/bando-aliado/u-r-s-s-/personalidades/

Ülkenin geri kalan birçok bölümünde Franco'cu faşist ayaklanma başarıya ulaşmış da olsa Madrid'in son adama kadar savunulması Halk Cephesi'nin başlıca moral hedeflerinden biriydi. Francocuların kentte bir ayaklanma başlatma girişimleri aksayınca kent kapılarına kadar dayanmış olan faşist saldırısı UGT* ve **CNT'nin örgütlediği kitleler tarafından 19 Haziran 1936 akşamı geri püskürtüldü. Aynı gece radyoda birbirini izleyen ateşli konuşmalarının birincisini yapan Dolores İbarruri, "işçilere, köylülere, antifaşist ve yurtsever İspanyolara" "Asturias cellatları"nın*** zaferine izin vermemeleri için çağrıda bulundu: "No pasaran!"
Verdun'de Almanlara karşı I. Dünya Savaşının direniş çağrısı olan "Geçemeyecekler!" sözünün İspanyolcası, İbarruri'nin bu konuşmasından sonra bütün ülkelerin antifaşistlerinin direniş simgesi haline geldi.

http://www.tercerainformacion.es/articulo/memoria-historica/2016/07/19/80-anos-guerra-civil-espanola-o-guerra-revolucionaria

*UGT (Union General de Trabajadores) esas olarak matbaa işçilerinden oluşan 3.300 üyesi ile kurulan sosyalist sendikalar konfederasyonu.
Francico Mora ve Garda Ouejido 'nun 1881'de Enternasyonal'in İspanyol Federasyonu'nun dağılmasından istifade edip dağılan kimi işçi gruplarını lglesias'ın matbaacılar sendikasına ekleyerek kurdukları bu yeni sosyalist sendikanın önünde en önemli engel anarşistlerdi.
İspanyol işçi sınıfı Avrupa'nın diğer ülkelerdeki sınıfdaşlarının tersine sosyalizme pek yüz vermiyor eski gözağrısı  anarşizmden kopmuyordu.
UGT'nin uzun süre böyle ağır gelişmesinde ülkenin kimi gerçeklerinin belirleyici olduğu açıktı. UGT klasik bir sendika olarak legal koşullardan yararlanan barışçıl bir ekonomik mücadeleyi hedefliyordu, ülkede legal imkan diye bir şey yoktu; Avrupa sendikaları gibi düzenli bir bürokrasisi olsun istiyor, cüzi bir üyelik ücreti alıyor, grev fonu tutuyordu; ama cüzi bir ücret bile yoksulluğun son sınırındaki İspanyol proletaryasına ağır geliyor, işçiler, giriş ücreti almayan, grev fonu ile ilgisi olmayan anarşist
sendikaları tercih ediyordu.
UGT 1899'da İspanyol-ABD savaşının sonucunda rejimin girdiği sarsıntı sayesinde siyasal baskıların zorunlu olarak gevşemesinden faydalanarak biraz gelişmeyi başardı. Üye sayısındaki nispi artışla cesaretlenen sendika, giriştiği grevlerle Bilbao ve Madrid'te daha da yaygınlaştı. Bilbao'da  dökümhanelerde ortaya çıkan nüve, kısa sürede komşu Asturias maden bölgesine de sıçradı. 1909'da Semana Tragica'ya yol açan grevlere UGT'nin de katılması sendikanın üstündeki reformizm gölgesini kırmalarına neden olunca gelişim biraz daha hızlandı. 1911'de UGT öyle hızlı gelişti ki bir an CNT silinecek sanıldı. Ancak 1917'den sonra gelen gerici baskı dönemi dengeyi tersine çevirdi.
... iç savaş başladığında Asturias ile Madrid çevresinde UGT, Katalonya'da ve Endülüs'te CNT
güçlüydü. Aynı şekilde Katalonya dışında anarşistler daha çok tarım ve inşaat işçilerini örgütlenmişken, UGT imalat sanayiinde  ve madenlerde kuvvetliydi.

**CNT (Confederacion Nacional de Trabajo) 1910'da kurulan Anarişt sendikalar konfedersyonu.
Yüzyılın başında [19.yüzyıl] geleneksel anarşizme Fransız devrimci sendikalizminden türeyen anarkosendikalist akım da rakip olarak doğdu. İspanyol anarşistleri geleneksel anarşizmin favori toplumsal sınıfı köylülüğe uygun mücadele araçlarından daha farklı yaklaşımları temsil bu gelişmeye beklenilenin tersine olumlu bir yaklaşım sergilediler.
Beklenilenin tersine, çünkü o zamana dek İspanyol anarşizmini simgeleyecek bir tip seçilmesi gerekse kızgın Endülüslü bir köylü anarşist en uygunu olurdu.
Buna rağmen yüzyılın başından itibaren İspanyol anarşizmi kişilik değiştirdi artık simge sanayi işçisi bir Katalon anarşistiydi.
Bu gelişmeyi Barselona'ya göçen çok sayıda Endülüs köylüsünün işçileşmesine bağlayanlar var ama bir şekilde anarkosendikalizm tüm Avrupa'da en iyi ispanya'da  tuttu..
Böylece 1902'de geniş bir sendikal örgütün ön biçimine dönüşmesi düşünülen Solidaridad Obrero kuruldu. Kısa sürede örgüt tüm Katalonya'ya yayıldı .
Ancak Mauro'nun muhafazakar hükümetinin baskı politikası diğer olumsuz koşullarla birleşince hareket kesintiye uğradi. Gelişme durdu denilirken yine Mauro'nun politikası ve cumhuriyetçi radikal Leroux'un sahtekar radikalizminin beraberce işçileri kışkırtması sonucu, Barselona'da 1909 grevi ve Trajik Hafta oldu. Ünlü anarşizan pedagog Ferrer'in haksız idamının doğurduğu hıncın verdiği güç harekete yeni bir hız verdi. Böylece Solidaridad Obrero başlayan atılım 1910'da Confederacion Nacional de Trabajo (CNT)'nun kuruluşuyla amacına erişti.

http://ondaexpansiva.net/la-semana-tragica-la-cultura-insureccional-hispana-hasta-1909/
Barselona'da Barikatlar. 1909

***1934 Asturias Ayaklanması ve Katliamı
İspanya'da Cumhuriyetçiler ile Sol için faşizmle eşdeğer olan CEDA'nın hükümette yer almasına karşı 5 Ekim 1934'te ülkenin bütün büyük kentlerinde grevler patlak verdi. Bunların ardından Katalonya'da bir federal cumhuriyet ilan edildi. Oviedo maden bölgesinde işçiler hükümete orduya ve kapitalist düzene karşı bir ayaklanma başlattılar. Grevlerin bastırılmasına ve Katolanya'daki cumhuriyete kısa zamanda son verilmesine karşın Asturias'daki ayaklanma, coğrafi koşulların da elverişliliği dolayısıyla yayıldı ve bir devrimci komünün kurulmasına kadar vardı. UGT, CNT ve Komünist Partisi ile Troçkistlerin işbirliği ile yürüyen ayaklanma hükümetin savaş hali ve sansür ilan etmesi dolayısıyla kamuoyundan gizli bir biçimde ye inanılmaz bir vahşetle bastırıldı. Binden fazla işçi vurularak ve işkence ile öldürüldü. Ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilen Franco, ispanya sağının dikkatlerini bu ayaklanmada güvenilir bir devrim düşmanı olarak üzerinde topladı. Resimde ayaklanmadan sonra teslim alınan Asturiaslı madenciler kurşuna dizilmeye götürülürken.

http://www.manuelgago.org/blog/index.php/2010/04/05/unha-comida-de-fuxidos-en-casa-juanin/

Metinlerin Kaynağı: Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, cilt 3, S. 838, 841, 849, 863

ayrıca bkz.
https://www.youtube.com/watch?v=TF031Inbjo4 (Trajik Hafta'yla ilgili video. Arşiv filmi ve fotoğraflarının yanı sıra kurgu filmlerden de sahneler kullanılmış.)

Goya'nın 3 Mayıs 1808 Tablosu

Sanatçı: Goya

Goya'nın 3 Mayıs 1808 tablosu, (*) Napoleon'a karşı direnen bir grup yurtseverin kurşuna dizilişini resmeder. Bu resim, İspanya'nın toplumsal hayatına yüzyıldır egemen olan durağanlığı, ansızın ve hiç beklenmedik şekillerde kesintiye uğratan şiddet patlamalarının en tipik sembollerinden biri olarak addedilegelmiştir.

Yazar John Berger, ispanya'ya özgü bu ikiliği,  Picasso üzerine yazdığı kitapta şöyle dile getirir: "Her şeyin, tüm insanlık durumunun, bir anda, şiddetli ve muhteşem bir biçimde değişivereceği inancı. Bu inancın onaya çıkma nedeni, çok uzun süredir hiç bir şeyin değişmemiş olması, sonunda İspanyolların büyülü bir değişime inanmak zorunda kalmalarıdır; bu değişimde irade gücü, herkesin önce kendisini kurtarmayı umduğu bir uygarlıkta görülen küçük ahlak farklarıyla henüz karmaşıklaşmamış insan isteklerinin gücü, tüm maddi koşullara ve aslında ilerlemenin tek koşulu olan yeni üretim araçlarının yavaş yavaş birikmesine ağır basacaktır. ..

Mülksüzleştirenleri mülksüzleştir! Ne var ki burada ilk mülksüzleştirilenler, ele geçirdikleri mülklere hiç bir şey eklememişlerdir. Ortada yalnız çıplak toprak vardır. Bu da ilkel kolektivist bir komün tarafından yeniden ekilip biçilebilir. Geri kalan her şey gereksizdir -bu nedenle de lüksün ve tamahkarlıkla elde edilen şeylerin yakılıp yıkılması evladır. Böyle bir durumda devrimci enerjinin gericiliğe kayması kaçınılmazdır: "Bu enerji, insanı insana kul olmaktan kurtaran, ama kendisini doğanın kölesi olmaktan kurtarma olanağını elinden alan daha ilkel ama daha adil bir toplumsal ilişkiler biçimini yeniden kurmaya yöneltir."
Yazara göre, "tüm gelişim süreçlerini gözardı eden, yüzyıllarca katlanılmış değişmez acılardan doğan bir intikam meleğinin tüm güçlerini, bir tek ve neredeyse gizemli bir anda yoğunlaştıran" bu zihniyetten ötürüdür ki anarşizm "ispanya 'da hiçbir yerde olmadığı ölçüde geniş bir kitle tabanına yayılmıştır: çünkü anarşizm de siyasal bir öğreti olarak tarihin işkence tahtasına gerilmiştir. Anarşizm, bir zamanlar ilkel kolektivist mülkiyette görülen türden toplumsal ilişkilerle Devrim Günü birdenbire ve şiddetle ortaya çıkacak olan gelecek çağı birbirine bağlar." ..

Gerald Brenan, İspanyol Labirenti adlı değerli kitabında iç Savaşta yaşanan şu olayı anlatır: "Bir tepenin üstünde durmuş, Malaga'da yanmakta olan iki yüz kadar evin üstünden göğe yükselen alevleri ve dumanları seyrediyordum. Yanımda, eskiden tanıdığım yaşlı bir anarşist vardı.
"Ne diyorsun buna? diye sordu.
"Malaga'yı yakıp yıkıyorlar" dedim.
"Evet", dedi "yakıp yıkıyorlar. Bak sana söylüyorum, taş üstünde taş kalmayacak -yok tek bir bitki, tek bir lahana bile yetişmeyecek orada, artık; dünyada kötülük denen şey kalmasın diye ..."

Metin: İspanya İç Savaşı, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansk., CİLT 3, İLETİŞİM YAYINLARI, s: 832-33

(*) Linkle bağlantısı verilen sayfa Wikipedia'nın seçkin bir maddesidir. Wikipedia'nın bu özelliğini bilmeyenler için özel olarak belirtmek istedim (DK).
https://tr.wikipedia.org/wiki/3_May%C4%B1s_1808